Een terugblik op het grote omslagmoment van het Coronabeleid van Rutte-4

Leestijd: 9 minuten

(Inmiddels is de regering op 10 januari geïnstalleerd. Dit is de officiele bordesfoto geworden),

Een terugblik bij Oud en Nieuw

Bij de vooravond van de start van het nieuwe jaar 2023 een terugblik op het grote omslagpunt van het Coronabeleid, dat direct volgde op het aantreden van het kabinet Rutte-4 in de loop van januari 2022.

Tijdens de vorige jaarwisseling was Nederland nog in een lockdown. Zoals bekend was Omikron zich toen snel over de aarde aan het verspreiden. Kort voor die jaarwisseling 2021/2022 had de toenmalige minister De Jonge nog aangekondigd dat de lockdown pas zou eindigen wanneer de 2G Coronatoegangspas zou zijn ingevoerd. Er werd ook in Nederland gedacht aan een vaccinatieplicht, die toen in een aantal landen al was ingevoerd. De regering had ook al meerdere extra boosters ingekocht bij de producenten.

Maar, zoals we nu weten, verliep het heel anders.

De lange kabinetsformatie bleek een zegen

Achteraf viel het heel gunstig uit dat het kabinet pas na 300 dagen aantrad met daarin o.a. Ernst Kuipers en Robbert Dijkgraaf. Want op het moment van dat aantreden was zich juist een belangrijke kanteling aan het voltrekken bij de verspreiding van Covid. En dat was te danken aan de Omikron-mutatie, die in veel landen, ook in Nederland, snel de Delta-mutatie verdrong. Die mutatie verspreidde zich razendsnel. Nog veel sneller dan het aantal positieve gevallen per land aangaf.

Maar tegelijkertijd bleek de ernst van de infectie beduidend minder te zijn dan de eerdere versies. Dat liet Zuid-Afrika al blijken waar het half november begon. Maar het duurde nog even voordat het ook in andere landen duidelijk was. De stijging van de ziekenhuisopnames kwam vooral kwam door “incidental Covid”. Patiënten, die om andere redenen in de ziekenhuizen terecht kwamen, bleken ook nog Covid-positief te zijn. In sommige landen klom dat percentage zelfs naar meer dan 75%.

De ontwikkeling van de bezetting van de IC’s gaf goed aan hoe minder virulent die Omikron-variant was.

Met deze gunstige wind in de rug besloot de nieuwe regering al bij het kabinetsberaad bij de start van het kabinet Rutte-4 tot een flinke breuk met de aanpak, die gevolgd was in 2021.

Daarbij waren de belangrijkste overwegingen:

• Opnieuw bleken de modellen/scenario’s van het RIVM rondom de belasting van de zorg van half december 2021 de plank volledig mis geslagen te hebben. Op basis waarvan toen weer zware maatregelen werden genomen. Een gevoel dat half januari ook breed in de samenleving en media werd gedeeld.
• De gevolgen van een Omikron besmetting voor alle groepen in de samenleving bleken duidelijk lager dan eerdere Covid-19 besmettingen. Sterfte (Infection Fatility Rate) was inmiddels lager dan bij een gemiddelde griepgolf.
• De gevolgen voor allerlei groepen van de samenleving van de maatregelen werden steeds ernstiger. En dat werd ook steeds breder ingezien. Met name onder jongeren (en zeker ook in het onderwijs) en bepaalde groepen ondernemers werd de belasting van de maatregelen ondragelijk.

Personele wijzigingen

• De belangrijkste reden was echter toch de personele wijzigingen in de regering.
  
  • Ernst Kuipers, die precies wist hoe het achter de schermen bij ziekenhuizen toeging, verving Hugo de Jonge. Hij was de minister die tot op het eind vaccineren als de enige oplossing zag voor de problematiek.
  • Robbert Dijkgraaf, die als 1 van de 41 professoren in oktober 2020 in een open brief had geconstateerd dat in Nederland weinig werd gedaan met de nieuwste wetenschappelijke bevindingen, bracht veel internationale kennis mee. Hij sprak hierover ook toen met BNR.
  • Rutte en Hoekstra wisten uit ervaring hoezeer Rutte-3 aan de leiband had moeten lopen van het OMT, en wilden daar vanaf. Datzelfde OMT met leden, die naast hun advies aan de regering ook vrijwel dagelijks de media bespeelden. Met als reden om bij de bevolking massale steun te creëren voor hun oproep tot zware maatregelen.

Andere weg

De nieuwe regering realiseerde zich maar al te goed dat als men de weg zou vervolgen van Rutte-3 er weinig winkansen zouden zijn. Door een andere weg in te slaan, lag er juist een grote kans om de sterke afname van het vertrouwen in de regering en politiek van het afgelopen jaar, snel om te bouwen. En daarmee ook steun te verwerven voor andere belangrijke doelstellingen van het kabinet.

Maar om dat te bereiken moest men wel direct bij het aantreden een aantal belangrijke besluiten nemen. En die besluiten konden ook worden genomen, gezien de praktijkkennis van de ministers op sleutelposities en het imago dat zij in het verleden hadden opgebouwd.

De cruciale beslissingen van januari 2022

Dit waren, achteraf gezien, de cruciale beslissingen die de regering vrijwel direct na hun aantreden namen. (Hoewel dat pas later breed bekend werd):

• De rol van het OMT en van Van Dissel werd snel afgeschaald. Via het benoemen van een Chief Medical Officer werd dat op een “charmante” manier gerealiseerd. Die organiseerde wel een adviesgroep om zich heen met een bredere achtergrond. Plus dat met de leden van die adviesgroep werd afgesproken dat zij niet in de media zouden verschijnen, net zoals dat bijvoorbeeld in Engeland is gebeurd.
• Afgesproken werd om zoveel mogelijk bij persconferenties en op andere momenten, de inmiddels positieve ontwikkelingen rondom Corona te benadrukken.
• Om dat zo goed mogelijk te doen, werden er ten aanzien van dataverzameling en open data, ingrijpende beslissingen genomen. Kuipers zorgde ervoor dat het LCPS bij de ziekenhuizen verzamelde in welke mate de ziekenhuisopnames DOOR Corona of MET Corona kwamen. En in de officiële cijfers, die vanaf dat moment naar buiten kwamen, beperkte men zich tot de DOOR Corona opnames.

PCR-test waardes

• Bij de PCR-testen in Nederland werd als maximum CT-waarde 35 aangehouden. En de CT-waarde kwam beschikbaar voor de geteste persoon en voor open data analyses. Het was inmiddels duidelijk dat met een hogere waarde dan 35 de positief geteste persoon niet (meer) anderen kon besmetten.
  In de VS werd de PCR test al niet meer gebruikt om te bepalen of mensen al dan niet uit quarantaine mochten, omdat men onderkende dat die test wel 12 weken positief kon blijven, terwijl men niet besmettelijk was voor anderen. Daarmee werd voorkomen dat teveel mensen onnodig in quarantaine gingen. (En dan ook niet beschikbaar waren op de plekken waar zij hard nodig waren, zoals in de zorg of onderwijs).

Zij ontwikkelden een nieuw beleid, maar stonden wel voor de uitdaging om daarbij niet de oude aanpak af te vallen. Door dat heel goed en slim te doen, zorgden ze ervoor dat er niet teveel weerstand was bij degenen die de dragers waren geweest van de oude aanpak. Maar nog belangrijker, de burgers, die wel gedwee de uitgezette lijn hadden gevolgd inzake de maatregelen en de aanpak (inclusief een booster), hielden daarbij het gevoel, dat ze daarmee een belangrijke bijdrage hadden geleverd  bij het onder controle krijgen van Corona.

De componenten van de nieuwe aanpak

Zoals we allemaal weten, werden na januari 2022 dit de belangrijkste componenten van de nieuwe aanpak:

• De kern van die aanpak werd om mensen zoveel mogelijk in staat te stellen voor henzelf (en voor hun omgeving) de juiste keuzes te maken. Belangrijke onderdelen daarbij waren
  • de informatie over hoe men besmet kon raken,
  • het belang erbij van de virale doses,
  • en hoe belangrijk het is jezelf vooraf te testen als je in contact bent/komt met kwetsbaren, die een groter risico hebben op nadelige gevolgen van de infectie.
• Er werd via een gerichte informatiecampagne een reëel beeld gegeven van de risico’s die allerlei bevolkingsgroepen (leeftijd, onderliggend lijden) hebben. Zoals
  • om met de Omikron variant in het ziekenhuis te komen,
  • op de IC’s te komen,
  • of eraan dood te gaan.
  • Daarbij werd ook gecommuniceerd dat het doormaken van de infectie per saldo een duidelijk hogere bescherming op langere termijn gaf dan via vaccinatie.
• Degenen die de infectie hadden doorgemaakt en die gevaccineerd zijn, al dan niet geboosterd, werden gezien als voldoende beschermd om, als ze desondanks toch geïnfecteerd zouden raken, er niet erg ziek van worden. Als uit onderzoek bleek dat iemand voldoende antistoffen had, dan werd hij ook gezien als iemand die de infectie had doorgemaakt.

Traditionele vaccins, 3G afgeschaft

• Aan degenen die bezwaar hadden tegen mRNA vaccins wordt de gelegenheid geboden om meer traditioneel aangemaakte vaccins te nemen. Dit alles zonder verplichting.
• De 3G toegangspas werd afgeschaft en de 2G aanpak werd niet ingesteld. Met name omdat het duidelijk was dat het slechts een schijnveiligheid bood, omdat gevaccineerden ook anderen kunnen besmetten.
• Voor specifiek gelegenheden mocht wel een 1G benadering gevolgd worden. Dus alle aanwezigen moesten vlak ervoor zich laten testen.
• Kwetsbaren of degenen die zich kwetsbaar voelden mochten op het moment dat een passende booster beschikbaar kwam (gericht op nieuwe varianten) die nemen, als ze dat wilden. Maar dat gaf geen extra privileges (mede omdat 3G was afgeschaft en 2G niet was ingevoerd).

Veilige ruimtes

Er werd maximaal ingezet op het veilig maken van openbare ruimtes. Dus plekken waar mensen, die elkaar niet hoeven te kennen, langere tijd samen zijn. Er werd eerst een snelle korte slag gemaakt, en daarna een groot plan opgesteld dat vanaf de zomer werd uitgevoerd:

• De korte slag was dat voor eind februari alle ruimtes verplicht een voor iedereen waarneembare CO2-meter hadden, met daarbij een handelingsprotocol als de waarde te hoog zouden zijn opgelopen. Ook die protocollen werden openbaar gemaakt via websites en in die ruimtes zelf op papier. Die CO2-meters werden gratis via de regering ter beschikking gesteld.
• Daar waar via luchtfiltering (met erkende apparatuur) op een andere wijze de ruimtes zoveel mogelijk vrij werd gemaakt van zwevend virus, kregen die ruimtes een vignet dat leek op het systeem van de energielabels.
• Het vignet zelf zorgde ervoor dat de eigenaren/beheerders van de ruimtes zich gingen inspannen om maatregelen te nemen om dit vignet te verkrijgen. De overheid stelde budgetten beschikbaar om dat te financieren.
• Omdat iedereen door de voorlichting zo goed mogelijk zijn eigen risicofactor kon inschatten, kon men ook bepalen naar welke ruimte men wel of niet wilde gaan.

Geen restricties meer

• De aanpak zorgde, zoals we nu weten, niet alleen voor het laag houden van de Covid-cijfers, maar tot en met eind december 2022 zagen we ook dat de griepcijfers niet sterk opliepen.
• Vanaf 15 februari waren er geen restricties meer voor activiteiten in de buitenlucht. Dat gold ook voor alle sportactiviteiten. Daarbij werd wel duidelijk gemaakt dat in binnenruimtes (kleedruimte, restaurant, toiletten, e.d.) de regels voor het veilig maken van die ruimtes golden.
• Zij die zich niet wilden laten vaccineren en nog geen infectie hadden doorgemaakt, werden niet anders behandeld dan anderen. Wel werd hen uitdrukkelijk op het hart gedrukt om bij hun activiteiten behoedzaam te zijn, waarbij ze geen kwetsbaren in gevaar kunnen brengen. Daarvoor werd hanteerbare informatie gemaakt (digitaal en analoog en in verschillende talen) die ze konden gebruiken.
• Er werd massaal ingezet op adviezen om het immuun systeem te versterken, zoals het gebruik van D3 vitamine, het verlagen van het BMI en het bevorderen van meer bewegen /minder eten van junkfood en minder drinken van suikerhoudende dranken.

Mondmaskers

• Het gebruik van mondmaskers  werd na 15 februari niet meer verplicht gesteld. Maar op bepaalde plekken en/of onder bepaalde omstandigheden mochten beheerders van een ruimte dat wel verlangen van de bezoekers. Iedereen, ongeacht de doorgemaakte infectie of vaccinatiestatus, diende zich daaraan te houden. Niet zozeer omdat ze daarmee zichzelf zouden beschermen, maar om kwetsbaren, die wel in die ruimte moesten of wilden zijn, een extra gevoel van zekerheid te geven.
• In het openbaar vervoer werd 15 maart de verplichting van mondmaskers afgeschaft. Wel werden in treinen bepaalde treinstellen/compartimenten aangewezen, waar wel een mondmasker verplicht was. Degenen die zich bij het reizen veiliger voelden als de mensen een mondmasker droegen konden in dat deel van de treinen de reis maken. Toen in juni bleek dat er nog weinig gebruik van werd gemaakt, werd die regeling afgeschaft.

Uitbreiden zorgcapaciteit

• Binnen twee maanden had de nieuwe regering een plan de campagne opgesteld om te zorgen dat in het najaar de zorgcapaciteit uitgebreid was. En als er weer een crisis zou ontstaan, dat dan extra noodlocaties en extra personeel konden worden ingeschaald. In dat plan stond ook een aanpak in de richting van het zorgpersoneel waarbij de beloning omhoog ging en de administratieve last duidelijk werd verlaagd. Gelukkig weten we inmiddels dat het in ieder geval in het najaar 2022 nog niet benut hoefde te worden.
• In oktober 2022 waren boostervaccinaties beschikbaar voor degenen die daar gebruik van wilden maken. En dan op een analoge wijze, zoals jaarlijks met het griepvaccin gebeurde.
• Ook werd er een wet voorgesteld, en door beide Kamers aangenomen, dat de regering bij een gezondheidscrisis een deel van de regelgeving in de gezondheidszorg buiten werking kon stellen. Waarbij zowel in de eerste als tweede lijn de betrokkenen op basis van hun eigen inschattingen keuzes konden maken/ Ook als het buiten de aangegeven regelgeving lag, zoals die er was tot dat moment. Dat betekende o.a. dat artsen die off-label medicijnen wilden toedienen, dat dan mochten.
• Daarnaast werd er een plan opgesteld en uitgevoerd om de jongeren, de cultuursector, de amusementssector en het onderwijs een extra impuls te geven om enigszins de opgelopen schade in te halen.

Sleutelrol van Robbert Dijkgraaf

Wat uiteindelijk een zeer belangrijke keuze was van de nieuwe regering, was om naast minister Kuipers ook minister Dijkgraaf een belangrijke rol te geven bij het overbrengen van de kern van het nieuwe beleid. Dit mede gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke bevindingen. Waarbij vooral ook werd uitgelegd welke risico’s men nu wel liep en niet. Juist doordat vele Nederlanders een groot vertrouwen in hem hadden door zijn eerdere werk en tv-optredens. Daarbij zijn reële manier van informatieoverdracht bij moeilijk onderwerpen, speelde hij een sleutelrol.

Vooral bij de bevolking het verschuiven van het gevoel van angst naar het gevoel een vorm van controle te hebben over het eigen leven, en de gevaren die men wellicht liep. Hij verscheen met een grote frequentie in de media. Hij speelde een sleutelrol bij de omslag onder de bevolking t.a.v. de inschatting van de eigen risico’s.

Het bleek ook de basis te zijn voor een duidelijke stijging van het vertrouwen in de regering en de politiek. En dat was goed te merken toen in het najaar…

Wakker

Op dat moment werd ik wakker. Ik keek op mijn horloge en zag dat het 8 uur in de ochtend was op 1 januari 2022. Ja, 1 januari 2022! Ik was laat naar bed gegaan en had wat meer champagne gedronken dan ik normaliter eens per jaar doe. Ik had blijkbaar alles gedroomd en het jaar 2022 moest nog beginnen. Rutte-4 had nog niet eens op het bordes gestaan met de Koning.

Hoe jammer was het dat dit een droom was geweest en geen werkelijkheid.

Maar dromen hoeven geen bedrog te zijn.  Daarom wens ik u niet alleen een gelukkig, gezond en voorspoedig 2022, maar ook dat deze droom binnenkort zal uitkomen.

Als deze droom gedurende 2022 wel uitkomt, is deze site niet meer nodig. Zolang dat niet zo is, moeten wij doorgaan met ons werk. Maak dat mede mogelijk door af en toe een (kleine) donatie. Klik dan hier.