De tweedeling perfect blootgelegd

Leestijd: 8 minuten

De spijker op z’n kop

Heel af en toe lees ik een stuk, waarvan ik lange tijd stil ben. Omdat het onder woorden brengt wat ik zelf al heel lang voel, maar waarvan ik niet in staat was/ben om het zo goed onder woorden te brengen.

Dat gebeurde me vannacht toen ik het essay van Arjen van Veelen las in NRC, daarop attent gemaakt, door Josse de Voogd, een mij dierbare politiek geograaf, die ook zo vaak – en moedig- zijn vinger op de zere plekken legt in Nederland.

Wat Arjen erin beschrijft, is iets wat mij bekroop sinds het eind van de jaren tachtig/begin van de jaren negentig. Waarin de solidariteit in de samenleving tussen verschillende groepen begon te verkruimelen. En die uiteindelijk leidde tot de electorale ontwikkelingen zoals we die vanaf 2000 hebben meegemaakt.

Essay van Arjen van Veelen

Een polarisatie met uiteindelijk een grote impact op waar we nu staan bij deze Coronacrisis. Die nog veel grotere gevolgen zal hebben in de volgende jaren. Op 1 januari 2020 schreef ik een stuk “Welkom in de Roaring Twenties 2.0” waarin ik iets van dat gevoel aangaf, zonder te beseffen dat kort erna de Coronacrisis uitbrak. Maar die vooral aandacht vroeg voor de nieuwe tweedeling in de samenleving wordt blootgelegd.

Arjen van Veelen verwoordt in zijn stuk op een indringende wijze, wat mijn gevoel was en is.

Daarom treft u het integrale essay van Arjen van Veelen hieronder aan. Omdat iedereen het zou behoren te lezen en tot zich door zou moeten laten dringen. Zeker degenen die in Den Haag ons beleid maken en degenen die bepalen wie in de traditionele media wel en niet de ruimte krijgen om hun verhaal te vertellen.

Dit is het essay van Arjen van Veelen waarin hij de tweedeling perfect blootgelegd.

“De geest lijkt in elk geval allang uit de fles. Terwijl ik dit schrijf, op een maandagmiddag, houd ik met een half oog Telegram-groepen in de gaten. Volwassen stadsgenoten roepen er opnieuw op tot gewapende strijd. Tegen politiemensen, joden, de overheid. Rutte had gelijk, denk ik een seconde: sodemieter toch op met sociologie. Nu eerst het leger eropaf.

Crisistijd

Maar met het andere oog herlees ik de Griekse geschiedschrijver Thucydides (ca. 460-400 v.Chr.). Hij zat zelf in het leger en maakte zowel een pestepidemie als een burgeroorlog aan den lijve mee. Thucydides leert dat je juist in de chaos moet blijven letten op feiten, details – en op je taalgebruik.

In tijden van voorspoed hebben mensen idealen en principes, zo schrijft hij in De Peloponnesische oorlog. Maar in crisistijd laten mensen klassieke deugden los. Je merkt het aan de corruptie van taal, zegt hij. De betekenis van woorden verschuift. „Zo werd redeloze overmoed nu beschouwd als dappere solidariteit, bedachtzaam talmen als fraai vermomde lafheid, bezonnenheid als een dekmantel voor gebrek aan moed en een veelzijdige intelligentie als bewijs van totale inefficiëntie.” (In de vertaling van Wolther Kassies.)

Klassieke deugden zijn verdwenen

Precies zulke verwildering zie ik op Telegram. Maar om eerlijk te zijn: ik zie het ook al een poosje in mijn eigen weldenkende, progressieve bubbel. Klassieke deugden als nuance, kalmte, begrip, verdraagzaamheid, nieuwsgierigheid: ze lijken ingewisseld voor scheldkanonnades en populisme. En dat baart me meer zorgen, omdat ik van hen beter had verwacht.

Het zijn „egoïsten” die willens en wetens „hun naasten verneuken”, schreef romancier Philip Huff onlangs onverbloemd in NRC over de ongevaccineerde medemens. „Fucking christenen” die dood mogen, was het oordeel van de hoofdredacteur van het linkse opinieblad Joop. Ook van Max Pam in de Volkskrant mochten ze dood. Het gerenommeerde Duitse weekblad Der Spiegel noemde ongevaccineerden laatst een „federatie van imbecielen” die zorgden voor een „pandemie van zwakzinnigen”.

Een echo van de basket of deplorables waar Hillary Clinton over sprak. En we weten hoe dat afliep (met Trump op de troon). Maar die klare taal geeft de stemming in ons land vermoedelijk goed weer. „Gevaccineerden kunnen steeds minder begrip opbrengen voor ongevaccineerde landgenoten”, peilde I&O Research recent. En die stemming is logisch, want aangemoedigd door de demissionair minister van Volksgezondheid, die voor een miljoenenpubliek herhaaldelijk de schuld van de crisis lokaliseerde bij precies die „kleine groep” van ongevaccineerden.

Al in 2018 kiezen

Alsof het niet de regering was die afgelopen zomer lichtzinnig de mondkapjes lostrok. Wat een van de redenen is dat we, anders dan landen met een vergelijkbare vaccinatiegraad, nu het duister in fietsen.

Thucydides zou denk ik kalmpjes wijzen op een artikel in het gerenommeerde medisch tijdschrift The Lancet, waarin gesteld wordt dat het helaas „far too simple” is om te spreken over een „pandemic of the unvaccinated” (‘Covid-19: stigmatising the unvaccinated is not justified’).

Of hij zou wijzen op een NRC-reportage uit 2018, waarin Diederik Gommers, toen nog een onbekende Nederlander, al moest kiezen tussen de kanker- of de leverpatiënt. Citaat: „De operatie aan de hersentumor is uitgesteld. De slokdarmoperatie is uitgevoerd. En zo gaat dat gepuzzel elke dag.”

We hebben de ongevaccineerden vaak over één kam geschoren als ‘wappies’ en ‘gekkies’

Zondebokdenken is begrijpelijk. Het lucht ook op. En ventileren is goed, maar niet in alle situaties.

En als je dan toch het leger wilt inzetten, moet je wel weten wie je vijand precies is. Wat dat betreft is het wonderlijk hoe weinig nieuwsgierig we zijn naar de groep die ons zou gijzelen. (Ik schrijf trouwens voor het gemak steeds ‘we’, waar ik de samenleving bedoel.) We hebben de ongevaccineerden vaak over één kam geschoren als ‘wappies’ en ‘gekkies’. Termen uit hetzelfde woordenboekje als de ‘tokkie’. Gemakzuchtige containerbegrippen voor mensen op de bodem in wie we ons kennelijk niet hoeven te verdiepen. Ook mensen die normaliter hypersensitief zijn wat betreft taal, gebruiken zulke platte terminologie.

Motieven

Of nu ja: soms maakt men wel onderscheid op identitair vlak, bijvoorbeeld tussen de orthodox-christelijke wappie en de Baudet-wappie. Foeteren op Staphorst was een poosje bon ton. In werkelijkheid spelen religieuze overwegingen bij de ongevaccineerden geen grote rol. Met slechts 1 procent was religie zelfs de minst genoemde reden, bleek uit een recent onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen naar ongevaccineerden en hun motieven. (Waarbij aangetekend dat dit onderzoek niet in de bijbelgordel plaatsvond – maar ook landelijk speelt religie maar bij ongeveer 1 op de 10 ongevaccineerden een rol.)

Geld is veel belangrijker, bleek uit hetzelfde onderzoek. Liefst 7 procent van de ongevaccineerden meende bijvoorbeeld dat de prik invloed had op het eigen risico. Wat onjuist is. Maar het is geen wonderlijke misvatting. Vroeger kon je gratis naar de dokter, maar sinds 2008, toen het eigen risico werd ingevoerd, niet meer. Dat risico liep intussen op van 150 euro naar inmiddels bijna 400 euro. En nu zien we dat een financiële drempel, bedoeld om de zorgkosten te drukken, warempel ook als drempel werkt.

Maar ze hebben toch tv? Ze kunnen toch weten dat ’t gratis is? Zeker, maar de overgrote meerderheid van de Nederlanders kijkt niet naar het NOS Journaal en niet naar de persconferentie. En ons land telt liefst tweeëneenhalf miljoen laaggeletterden. Zij leven in andere werelden dan de uwe.

Wappies bashen is makkelijker

Veel ongevaccineerden blijken niet zozeer onwillig, maar onwetend, is de conclusie van de onderzoekers. Bij elkaar gaat het algauw om honderdduizenden mensen. Het goede nieuws is: daar valt heel direct winst te halen, door naar ze toe te gaan met informatie. Op hun eigen niveau, in eigen taal, van persoon tot persoon. En als je dan toch graag een orthodoxe religie belachelijk wilt maken, is mijn conclusie, kies dan dat heilig geloof in marktwerking, efficiency en financiële prikkels.

Maar wappies bashen is makkelijker. Een paar maanden geleden liep ik uit nieuwsgierigheid mee met een coronademonstratie in Amsterdam. Er kwamen tienduizenden mensen. Het viel me op hoe warm en liefdevol de sfeer was. Ook zag en sprak ik veel mensen met een lage sociaal-economische status. Opvallend vaak van kleur. Dat laatste had ik niet verwacht bij een demonstratie waar de partij van Baudet als enige prominent aanwezig was. Maar op Twitter (en later in columns) ging het vooral over één man die een galg bij zich droeg. De meest atypische van al die tienduizenden demonstranten kreeg de meeste aandacht. Zie je wel, wie tegen het coronabeleid is, is een enge extremist.

Vaccinatiegraad

Wappie, Baudet, Staphorst: het zijn signaalwoorden die een gebrek aan interesse verraden. De bulk van de ongevaccineerden zagen we nauwelijks staan. Ongeveer de helft van de ongevaccineerde patiënten die in ziekenhuizen worden opgenomen, heeft een niet-westerse migratieachtergrond, aldus het AD.

De vaccinatiegraad in mijn eigen stad, Rotterdam, ligt in bepaalde deelgemeenten lager dan in Staphorst. Ik zat laatst wat te tellen en vond een stuk of twaalf Staphorsten in mijn stad. Behalve dat ook hier niet zozeer religie, maar sociaal-economisch isolement een rol speelt. Hier wonen mensen die zelfs door een QR-plicht eigenlijk niet verder uitgesloten kunnen worden dan ze toch al zijn. Mensen die bang zijn voor overheidspost, zoals NRC-redacteur Lotfi El Hamidi onlangs helder beschreef.

Ook hier zie je de consequenties van onze keuze voor de markt. Voor een overheid die zich terugtrok uit politieposten, buurthuizen, bibliotheken. De keuze om enerzijds belastingparadijzen te faciliteren voor de superrijken en tegelijkertijd argwaansoftware los te laten op de onderklasse. Dat de ernst van de Toeslagenaffaire zo traag doorsijpelde bij politici en journalisten, is alleen te begrijpen „vanuit hun sociale afstand tot de meest kwetsbaren”, schreef Trudie Knijn, emeritus hoogleraar sociale wetenschappen laatst in de Volkskrant. Diezelfde sociale afstand speelt ons ook parten bij de vaccinatiecampagne.

Toen snapte ik het pas

Ik snapte het zelf ook pas, toen ik laatst bij toeval mijn Marokkaans-Rotterdamse overbuurvrouw sprak. Ik groette haar weleens, maar hoorde pas onlangs dat ze al die jaren gebukt is gegaan onder de Toeslagenaffaire. Ze had jaren nauwelijks geld voor eten voor de kinderen. Inmiddels was de financiële stress voorbij.

Wat bleef was: angst. Ze durfde nog steeds nauwelijks een handtekening ergens onder te zetten. Ze is door schade en schande schuw. U mag raden of ze is ingeënt. Zelfs in haar armoede gaf ze trouwens nog kleren weg aan kinderen van andere gezinnen die zonder goede jas naar school moesten. Ze leek me het tegenovergestelde van een egoïst. Aan haar mag u denken als u aan ‘de ongevaccineerden’ denkt.

Natuurlijk zullen er ook onverbeterlijke egoïsten onder hen zijn. Maar de overheid heeft hen jarenlang getraind in individualisme: wees zelfredzaam, wees zorgconsument. Eigen verantwoordelijkheid! En nu zegt een deel van de consumenten: ik red mij zelf inderdaad, eigen verantwoordelijkheid!

En natuurlijk zullen er onder de ongevaccineerden ongeneeslijke radicalen zijn. Ook in migrantenwijken gaat veel vals nieuws rond – zelfs van Baudet, vergis je niet – maar vals nieuws is een schimmel die een voedingsbodem nodig heeft. Wie zichzelf zelden terugziet op het Journaal, leert om meer te vertrouwen op Whatsapp-geruchten.

Groei aan protest

Dus u mag gerust solidariteit eisen. En aandringen. U mag zelfs uw geduld verliezen, allemaal begrijpelijk. Maar vergeet niet hoeveel geduld deze mensen zelf al met u hebben gehad. Mensen met lage inkomens leven in Nederland zeven jaar korter dan mensen met hogere inkomens (en kunnen zelfs achttien levensjaren minder in ‘goed ervaren gezondheid’ verwachten). Dat verschil groeide al en nam nog eens toe tijdens de pandemie. De zwakste schouders dragen al jaren de zwaarste lasten. Denk aan de tijd toen er nog geen vaccin was: zij konden vaak niet thuiswerken, maar moesten gewoon onbeschermd naar de sorteercentra, de slachthuizen of de zorginstellingen.

Voor een onderklasse van Nederlanders is de financiële crisis van 2008 nooit echt overgegaan. Zie ook de gestage groei aan protest sinds precies die crisis. We zaten voor de pandemie al in een ‘springvloed’ van protest, aldus Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit. En wij? We wonden ons op over de nieuwe smaak van Parodontax. Het recente oproer is het schuim op een golf die al jaren aanzwol.

Pas nu zien we ze staan

Pas nu ze een sta-in-de-weg zijn, zien we ze staan. Dat is misschien het goede nieuws: we zullen ze de komende tijd zien staan. Zodra de coronapas verplicht zal zijn op de werkvloer, zullen we merken dat het vaak gaat om de mensen die ons al jaren bedienen. Onze schoonmakers, vrachtwagenchauffeurs, voedselkoeriers. En misschien zal er ook ooit een dag komen dat we ze zelfs dankbaar zullen zijn: die obstakels van onze vrijheid, die debielen, die mensen die ‘nee’ zeiden in een tijd toen onze normen en waarden zo rap verschoven dat we er geen grip meer op hadden.

Laatst zat ik met zo’n ‘obstakel’ in de achtertuin bij een vuurkorfje bij te kletsen. We hadden elkaar lange tijd niet echt gesproken. We hadden het over van alles: vakantie, familie en uiteindelijk ook over vaccineren. Hij vertelde dat hij geen vaccinatie wilde. Ik kon hem een heel eind volgen, één van mijn broers, maar daar gaat het nu niet om.

Het punt is: ik had hem te lang niet gesproken om hem welke les dan ook te lezen. Dit geldt ook voor de samenleving als geheel. Wat zich nu wreekt is dat we elkaar niet goed kennen. En mensen die je niet kent moet je niet kapittelen. Eerst komt nu het luisteren, dan de moraal. „Ja, maar, de ziekenhuizen liggen vol!” Juist daarom. Mijn huisarts gaat al maanden de markt op, naar de mensen toe, om ze te overtuigen toch een vaccinatie te nemen. Hij noemt hen geen zwakzinnigen. Hij benadert ze als mens, dat is direct effectief.”

——-

Tot zover het indrukwekkende essay van Arjen van Veelen De tweedeling perfect blootgelegd.

Ik wil afsluiten met een televisiefragment dat deze week ook veel indruk maakte: Dr. Gor Katchikyan bij Jeroen Pauw in frontberichten. In de kern hetzelfde verhaal als het verhaal van Arjen van Veelen. Door iemand, die zich niet boven andere mensen verheven voelt.

U heeft zojuist gelezen: De tweedeling perfect blootgelegd.