Het grote belang van het verschil tussen relatieve en absolute risico’s bij vaccinatie

Leestijd: 8 minuten

Het grote belang van het verschil tussen relatieve en absolute risico’s bij vaccinatie

Dit artikel is een toelichting op en verantwoording van het plaatsen van het artikel op 1-8 over de effectiviteit en veiligheid van vaccinatie

Geen onderscheid van risico’s naar leeftijd en variant

Wat mij steeds is opgevallen vanaf de start van het vaccineren tegen Covid-19 aan het eind van 2020, dat er eigenlijk nooit een onderscheid gemaakt is, in het belang ervan naar de verschillende leeftijdsgroepen en verschillen in gezondheidssituaties.

Tot diep in 2021 werd gezegd:

• als je gevaccineerd bent, kun je geen Covid-19 krijgen
• het vaccin is veilig en effectief

Daar waar geopperd werd dat het risico van nadelige effecten voor jongeren van Covid-19 heel klein was zodat vaccinatie te weinig zou opleveren, was de reactie dat je je dan toch moest vaccineren om de ouderen te beschermen “Doe het voor je oma en opa “.

Wat er ook naar de oppervlakte kwam van mogelijke bijwerkingen van het vaccin werd altijd “weerlegd” met het risico dat de kans op diezelfde aandoening door Covid-19 groter was. Denk bijvoorbeeld aan myocarditis.

Ook werd van oversterfte gezegd dat het niet aan vaccinatie kon liggen. Die moest en zou dan vooral door Covid-19 zijn gekomen.

Langzamerhand evolueerde het verhaal naar “je kunt het nog krijgen als je gevaccineerd bent, maar het beschermt goed en lang tegen ziekte en overlijden“.

Opvallend

Als je naar cijfers keek van verschillende officiële instanties in diverse landen, was het opvallend hoeveel verschillen er waren te zien t.a.v. de berekende feitelijke effectiviteit van het vaccin. Terwijl in Nederland nog in oktober/november 2021 werd ontkend dat de bescherming van het vaccin fors tanende was, zagen we in veel landen al het bewijs dat die afname wel snel ging. Zeker voor wat betrof de bescherming tegen besmet raken.

Uiteindelijk is in Nederland pas in november 2021 begonnen met het boosteren. Maar ook daarbij viel mij op dat er geen onderscheid werd gemaakt naar leeftijdsgroepen. Ook jongeren tussen 12 en 18 werden geadviseerd om de booster te nemen. Alleen bij de tweede booster werd tot nu toe in Europa de leeftijdsgrens van 60 aangehouden, maar in de VS niet.

In 2022 ontstond er een cruciale verandering: Omikron kwam, met een forse stijging van het aantal geïnfecteerden, maar het aandeel dat daarvan heel erg ziek werd was fors kleiner dan bij de eerdere infecties. De IC’s zijn – gelukkig – vrijwel leeggestroomd.

Maar er is nog een additioneel voordeel.

Het aantal Nederlanders dat geïnfecteerd is geraakt, is daarmee heel sterk gestegen. En het is evident dat in ieder geval het doormaken van een infectie de kans op een nieuwe infectie met een dramatisch verloop fors reduceert. Hoewel ook dat soms ontkend wordt is het enerzijds de basale ervaring bij infectieziektes en anderzijds ook bewezen bij grootschalig landelijk onderzoek (zoals in Qatar).

Dus de grootte van de groep mensen, die nog ernstig ziek kan worden of doodgaan AAN deze infectieziekte (en dus niet MET deze infectieziekte), is sterk afgenomen. Door welke reden dan ook!

Dit zou grote gevolgen dienen te hebben voor het afwegingsproces naar leeftijd en gezondheidssituatie ten aanzien van de beslissing om weer te vaccineren/te boosteren. Maar dat soort cijfers werd nooit gegeven door officiële instanties en degenen, die -vrijwel- ongeclausuleerd, het vaccineren propageren. Waarbij impliciet (en vaak ook expliciet) de indruk wordt gewekt dat voor iedere leeftijdsgroep (boven de 12 jaar) de afweging om al dan niet te boosteren in het voordeel van het boosteren uitvalt. Althans als het langer geleden is dan drie maanden dat je Covid-19 hebt gehad.

De absolute en relatieve effectiviteit

De discussies rondom de effectiviteit van het vaccineren wordt extra verward omdat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen de relatieve effectiviteit en de absolute effectiviteit van de vaccinatie. Via een eenvoudig voorbeeld kan ik dit verschil in risico uitleggen:

Stel dat iemand een middel ontwikkelt dat er voor zorgt dat, als je je daarmee insmeert voordat je in de oceaan gaat zwemmen, je niet door haaien wordt aangevallen. En er wordt een onderzoek gedaan met een groep van 1 miljoen mensen die het middel insmeert als ze gaan zwemmen en 1 miljoen mensen, die het niet doen, in een gebied waar haaien wel eens komen en dat doen ze drie maanden lang.

Stel dat er niemand van de eerste groep wordt aangevallen door een haai en van de tweede groep één persoon. Dan kan de effectiviteit van het middel berekend worden als 100%.

Maar er zit echter wel een belangrijke component in dit onderzoek. Blijkbaar is van die 1 miljoen mensen in de tweede groep, zonder de bescherming van het nieuwe middel, maar 1 persoon aangevallen.

Dan is dus de relatieve risicoreductie 100%, maar je absolute risico was wel heel erg klein (in dit voorbeeld dus 1 op de miljoen oftewel 0,0001%).

Groot risico

Nu staat het je vrij om te zeggen dat je zelfs dat laatste risico een te groot risico vindt. Maar als je tegelijk zou weten dat het middel 10 euro kost en als bijwerking heeft (bij 5%) dat je er wel een paar dagen jeuk van krijgt, dan denk ik dat het overgrote deel van de mensen het middel niet gaat gebruiken, ondanks het feit dat het een bescherming biedt van 100%.

Bij de informatievoorziening over de effectiviteit van het vaccin tegen Covid-19 wordt alleen met de relatieve effectiviteit gewerkt. 70, 80, 90, 95%, dat waren cijfers waarmee we om de oren werden geslagen.

Maar over de absolute effectiviteit werd niet gesproken. Nu kan je zeggen dat dit ook niet zo belangrijk is, zeker met maart 2020 in het achterhoofd, toen nog het overgrote deel van de mensen echt een kans had om geïnfecteerd te raken (ze hadden immers nog geen vorm van immuniteit) en zeker bij de oudste leeftijdsgroepen het aandeel ernstige zieken en overlijdensgevallen relatief hoog was.

Maar ook toen was het wel zo dat de absolute effectiviteit van het vaccin heel veel kleiner is in de leeftijdsgroepen waar weinig slachtoffers zijn gevallen.

Op dit moment is die situatie echter fors anders. Enerzijds doordat zovelen Covid-19 al doorgemaakt hebben. Anderzijds omdat de ernst van de ziekte fors is afgenomen.  Dat houdt dus in dat de absolute effectiviteit van het vaccin fors lager is dan die in januari 2021 was. En dat geldt voor alle leeftijdsgroepen. Stel dat het aandeel dat beschermd is tegen ernstige ziekte en overlijden, door welke reden dan ook, een factor 4 nu hoger is en de virulentie van Omikron een factor 2,5 kleiner is, dan is de absolute effectiviteit nu een factor 10 keer lager dan in januari 2021!

Daarom dat artikel

Ik erger me al lang aan het feit dat deze leeftijdsspecifieke berekeningen niet door de officiële instanties worden gemaakt en met de bevolking gedeeld. Dat eigenlijk nog steeds alleen gewerkt wordt met de relatieve effectiviteit en men bij de boosters (toen men toch al meer geleerd had over de eerste twee vaccinaties) geen gedifferentieerder beleid heeft gevoerd naar leeftijd. Dat men geen overzicht heeft gegeven van die leeftijdsspecifieke risico’s. Daarmee de bevolking in de waan gelaten dat voor elke leeftijdsgroep het risico van het vaccineren opwoog tegen de voordelen.

Maar ook nu bij de aankondiging van de plannen van het najaar is dat niet gebeurd. Men bereidt de samenleving al weer voor om vanaf 12 jaar de tweede of derde booster te gaan nemen.

Als mensen aandacht willen vragen voor die afweging en daarbij ook met steeds meer voorbeelden komen van gedocumenteerde aantallen ernstige bijwerkingen, dan wordt dat genegeerd en de bronnen worden verdacht gemaakt. De oversterftes worden gemakkelijk vooral toegewezen aan Covid, en bij de bijwerkingen houdt men vast aan de cijfers van de officiële instanties, ondanks het feit dat rondom dat hele proces van vaststelling van de bijwerkingen het melden van de bijwerkingen nogal wat aan te merken is.

En ik moet grimlachen bij de constateringen van dezelfde mensen die zeggen dat het vaccin zo goed beschermt tegen ernstige ziekte en overlijden, maar vervolgens de oversterfte vooral toeschrijven aan Covid-19!

Er is echt wel iets aan de hand

De geluiden uit Duitsland en de VS van verzekeringsmaatschappijen laten zien dat er echt wel wat aan de hand is. Hoe groot dat is wil/kan men blijkbaar niet vaststellen. Maar dat de risico’s nul of vrijwel nul zijn, is ook ongeloofwaardig. (Officiële instanties in Duitsland melden bij 1 op de 5000 vaccinaties een ernstige bijwerking).

Maar dit alles heeft er nog steeds niet toe geleid dat de officiële instanties en de traditionele media erop aandringen om wel te gaan berekenen en communiceren voor welke leeftijdsgroepen de volgende vaccinatie nog zinvol zou kunnen zijn. Noch dat ze de informatie doorgeven, waaruit zou kunnen blijken dat langzamerhand het vaccineren nog alleen zinvol zou kunnen zijn voor bepaalde leeftijdsgroepen.

Dus toen de vier auteurs de suggestie deden om eens vanuit een scenario te gaan werken om dan door te berekenen hoe dat scenario dan getalsmatig per leeftijdsgroep zou uitvallen heb ik dat een goed idee gevonden.

Daarbij wordt dan aangeven wat dat scenario is, welke aannames men doet en wat dan de resultaten zijn. Voortdurend erbij stellend dat het een scenario is met aannames, maar dat de werkelijkheid anders is. Het geeft een berekeningskader, waarbij je door aan knoppen te draaien tot andere uitkomsten komt en daardoor wel een indruk kan krijgen hoe de balans uitvalt van een nieuwe vaccinatie voor een speciale leeftijdsgroep.

Voor de toelichting hoe zo een model werkt hebben we extreme aannames gedaan voor de eerste berekening:

• de vaccinaties hebben een RELATIEVE effectiviteit van 100%
• alle oversterfte is een bijwerking van het vaccin
• de herfstgolf zal mogelijk evenveel overlijdens geven als alle omikron golven bij elkaar

Daarna worden dan deze aannames doorgerekend, maar ook daarbij maak je keuzes om tot getallen te komen. En ook die keuzes worden geëxpliciteerd. Zoals: hoeveel mensen kunnen er nog een dusdanige infectie krijgen dat ze eraan kunnen overlijden (de absolute effectiviteit). Ook dat is niet een getal dat je ergens kan opzoeken, maar dat extrapoleer je uit andere cijfers, wederom met een aantal keuzes die je doet. Want ook op dat punt zijn de cijfers zeer multi-interpretabel. Maar je verantwoordt die keuzes wel.

En ook hoeveel mensen er overlijden aan de vaccinatie. In een model kan je de aanname doen dat dit de gehele oversterfte is en dan doorberekenen wat het betekent. Maar je zet er ook bij dat dit ook een keuze is. Elke andere keuze komt tot een ander cijfer.

Ik wilde de ruimte geven om zo een berekening te maken met daarbij steeds expliciet de aannames en ook steeds de opmerking dat de werkelijkheid anders is/kan zijn. Als je andere aannames erin stopt en andere basiscijfers komen er andere resultaten uit.

Dat was het artikel dat op 1 augustus hier werd geplaatst.

Rode lap

Maar dat werkt kennelijk als een rode lap op de stieren, die nog nooit de ruimte hebben opengelaten, dat het voor bepaalde leeftijdsgroepen best eens beter zou kunnen zijn om geen vaccinatie/booster (meer) te nemen. Die laten in hun reacties zien dat ze het artikel niet goed tot zich hebben genomen. Over de woorden “aannames” en de andere relativeringen heen (willen) lezen en dan ook nog met termen als “misdadig” komen en andere diskwalificaties. Het zijn steeds de usual suspects die dat dan doen, met Maarten Keulemans en Pepijn van Erp als de leiders van de supportersclub van het onbeperkt blijven vaccineren.

Ja, er konden en kunnen heel andere keuzes worden gemaakt in het model dan de auteurs bij dit eerste stuk hebben gemaakt. En dat geven ze ook zelf aan.

Maar het zou zo fijn zijn als al die criticasters dan zekf met hun cijfermatige opstellingen komen, inclusief verantwoording van hun aannames en waar ze de cijfers vandaan halen, waaruit blijkt wat zij per leeftijdsgroep berekenen wat het saldo aan effectiviteit en risico’s is. Daarbij echter wel het onderwerp “absolute effectiviteit” meenemen, want die is inmiddels, zoals ik uitgelegd heb, veel belangrijker geworden dan de relatieve effectiviteit.

Het zou ons allen veel meer helpen, dan wat er nu allemaal gebeurt om dit soort afwegingsprocessen bij de bevolking weg te houden.

Doorberekeningen van diverse scenario’s

In dit nieuwe artikel op onze site hebben we diverse scenario’s doorberekend. Een veel uitgebreider artikel, waaruit deze cijfers afkomstig zijn, treft u aan op de site van Anton Theunissen, virusvaria.nl.

Daarin wordt ook uiteengezet hoe het originele scenario, dat op 1 augustus was berekend, verder is aangepast op basis van verbeterde aannames t.a.v. de basiscijfers naar leeftijdgroep.

En in dit artikel zijn een aantal doorberekeningen gemaakt van het model met verschillende aannames voor de basispercentages.

U heeft zojuist gelezen: Het grote belang van het verschil tussen relatieve en absolute risico’s bij vaccinatie.