Aangeleerd Hulpeloos

Aangeleerd hulpeloos. Een begrip, geïntroduceerd door de vooraanstaande Amerikaanse psycholoog Martin E.P. Seligman (Albany, 12 augustus 1942). Aangeleerde hulpeloosheid (Engels: learned helplessness of learnt helplessness) is het verschijnsel waarbij een mens of dier geleerd heeft dat hij geen invloed kan uitoefenen op de gebeurtenissen die hem overkomen.
Eind jaren zestig kwam Seligman met een dierexperiment dat nu de ethische commissies niet meer zou passeren.
Ik denk dat iedereen wel ongeveer weet wat een Pavlov reactie is. In het kort: Pavlov ontdekte dat een hond, die een stuk vlees ruikt, gaat kwijlen. Als hij gelijktijdig met het laten ruiken aan het vlees steeds een bel luidde, dan bleek dat de hond al snel ging kwijlen zodra hij de bel hoorde. Ook als het beest geen vlees meer te ruiken kreeg. Die reactie heet een aangeleerde respons. Een conditionering. Het kwijlen is een geconditioneerde respons op het horen van een bel. Dit uitermate krachtige effect is veelvuldig beschreven bij allerlei dieren, mensen en zelfs baby’s. In de moderne neurologische psychologie is aangetoond dat conditionering diepe sporen in het brein nalaat. Er worden associatieve verbindingen gelegd die slechts zeer moeizaam kunnen worden ontkoppeld.

Het experiment

Seligman ontdekte dat het conditioneren ook op een negatieve prikkel werkt. Hij gaf een proefdier, weer een hond, schokken via de vloer van een kooi. Het beest zat vast in een tuig en kon aldus op geen enkele manier aan de schok ontkomen. Gelijktijdig liet hij een toon klinken.
Vervolgens liet hij honden los in een dezelfde kooi waarin het ditmaal gemakkelijk was aan de schok te ontsnappen. Het dier kon over een afrastering naar de andere kant van de kooi springen waar hij geen schok kreeg. Het was al snel niet meer nodig de schok toe te dienen want al bij het horen van de toon sprong het dier naar de veilige kant van het hok.
Echter, als hij dit deed met honden die eerst in het tuig vastzaten, ging het dier een beetje jankend in een hoekje zitten nadat de toon klonk en liet de schok gelaten over zich heen komen. Dit gedrag veranderde niet, zelfs niet als een andere hond, in dezelfde kooi, niet aangeleerd hulpeloos, wel steeds naar de veiligheid sprong. Sterker nog, de hond werd in zijn angst voor de schok boos. Het dier begon te grommen en beet zelfs van zich af, als er pogingen werden gedaan hem aan te zetten naar de veilige kant van de kooi te gaan.  (Zie: Seligman, M.E.P., Maier, S.F., and Geer, J. The alleviation of learned helplessness in dogs. Journal of Abnormal Psychology 73, p. 256-262; 1968).

Afspraak

Van de week had ik een afspraak op een kantoor. De persoon acht ik hoog, en zeker intelligent. Bij het binnenkomen, zoals overal, het bekende flesje met alcoholhoudende gel – een behoorlijk toxisch goedje heb ik mij laten vertellen, maar dat terzijde. De waarschuwingen dat het verplicht was deden mij besluiten maar te doen alsof, een techniek die mijn partner mij ooit adviseerde maar ik tot nog toe nog niet in de praktijk had gebracht. De mondkap ging uit de broekzak, over neus en mond. Het ding voelde klam aan, immers buiten op de fiets trotseerde ik de regen. Binnengekomen werd ik naar de kamer van mijn gastheer geleid om daar te wachten. Ramen stonden open. Ik haalde zoals altijd mijn CO2 meter uit mijn rugtas om die op het bureau te plaatsen. Ik besefte gelijktijdig dat het voor mij niet meer hoeft, immers, ik ben meer dan 2 weken geleden gevaccineerd en mag mijzelf dus als veilig beschouwen. Maar goed, op het bureau stond een wonderlijk gevaarte, een bijna meter hoog en even breed plexiglas scherm op twee voetjes. Moest ik nu werkelijk mijn gesprekspartner door dit scherm aanschouwen straks? Mocht ik mijn muilkorf afdoen? Na een paar minuten wachten kwam hij binnen, met mondkap, hij ging zitten achter zijn bureau en deed zijn masker af. Dus deed ik het ook.
“Mag dat scherm niet weg?” vroeg ik vriendelijk.
Hij schrok leek het, hoe kon ik dat vragen. “Alleen als we mondkapjes opzetten”, zei hij enigszins weifelend, de regels in zijn hoofd afgaand.
“Ik ben gevaccineerd en deze meter…”
“Stop, ik wil dit niet bespreken,” viel hij mij in de rede, “wat is dat voor apparaat dat je daar hebt?”
“Een CO2 meter,” antwoordde ik, het ding aan hem tonend. Met een waarde van 410 niet slechter dan buitenlucht. Logisch, het tochtte er als de hel. “Goed dat de ramen openstaan”, voegde ik er nog aan toe, en hield verder wijselijk mijn mond.

Na het gesprek van een uur, gescheiden door het plexiglas – dat volgens ventilatie goeroe Fahmi Yigit (Virobuster) stilstaande lucht in ruimten bevordert en rond de schermen de situatie juist onveiliger maakt (zie ook dit uitgebreide onderzoek) – fietste ik naar huis en bedacht mij hoe groot de angst wel niet moet zijn bij mensen, die de tijd en aandacht niet hebben om zaken uit te zoeken, zich in te lezen, zich goed op de hoogte te stellen. Onderweg moest ik denken aan het onderzoek dat ik tijdens mijn studie deed naar het fenomeen “Aangeleerde Hulpeloosheid“.

Hersenspoeling

In een discussie op “De Corona Middenweg” werd gesuggereerd dat het gedrag, hierboven beschreven van de man op het kantoor, te wijten is aan hersenspoeling. Het lijkt inderdaad wel of mensen zo bang gemaakt zijn voor het gevolg van een besmetting, dat ze zich afzetten tegen mensen die ze willen laten zien dat er andere wegen zijn die naar veiligheid leiden dan de ondertussen zelfs bewezen ineffectieve maatregelen van het RIVM (handen stukwassen, spatschermen). Het lijkt op de zeer krachtige conditionering bij aangeleerde hulpeloosheid.
De steeds herhaalde beelden van overvolle ziekenhuizen, de dreiging met code zwart, het wordt dagelijks herhaald in de talkshows. Dat is de schok die wordt toegediend. Het tonen van beelden van groepen mensen bij elkaar is de bel. De geconditioneerde respons leidt tot boosheid over dit gedrag. De hond die jankend in een hoekje gaat zitten, dat zijn de mensen die ieder advies van het RIVM/OMT opvolgen, zelfs als ze daar grote schade van ondervinden op ieder ander gebied. De pogingen aan die mensen te laten zien dat ventilatie tot veiligheid kan leiden, dat er buiten niet wordt besmet, leidt tot een vergelijkbare reactie als het grommen van de getormenteerde hondjes. Dagelijkse kost in de landelijke dagbladen en de talkshows.

De vraag is of het hersenspoeling is. Hersenspoeling impliceert dat er een laborant is, een opgezet gedragsonderzoek vergelijkbaar met Seligmans experiment met de honden.
Steeds meer worden we geconfronteerd met nieuwsberichten waaruit zou kunnen blijken dat het inspelen op angst een uitgedachte strategie is om de een pandemie te bestrijden. Wij moeten, om ons aan de noodzakelijke maatregelen te houden, geconditioneerd worden om jankend in een hoekje te blijven zitten. Om het onheil zonder protest over ons heen te laten komen, want dat zou veiliger zijn dan als we op onderzoek uitgaan hoe we onszelf kunnen beschermen. Het verbieden om medicijnen uit te proberen die misschien helpen. Het past in het beeld van aangeleerde hulpeloosheid.

De afspraak

Het lijkt er inderdaad op dat “de deskundigen” hebben afgesproken dat wij niet op zoek mogen naar alternatieven, niet mogen zoeken hoe het virus zich verspreidt. Er zijn legio aanwijzingen dat dit ook werkelijk gebeurt:

• Een interview met Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant waarin hij al in maart vorig jaar aangeeft dat het belangrijk is om de adviezen van het RIVM en het daaropvolgende beleid van het kabinet maar gewoon te volgen. Zelfs als iemand met bewijzen voor een alternatief beleid bij De Volkskrant aanklopt, zal Klok dat niet publiceren.
• De lezing die Van Ranst (de Belgische Jaap van Dissel) hield over de bestrijding van de Mexicaanse griep. Hij gaf hierin, een jaar voor de coronacrisis, aan hoe hij een pandemie bestrijdt. Hij legt uit, hoe je bij een pandemie bij aanvang de aandacht naar je toe moet trekken, en hoe je de spreekbuis moet worden. Hij doet uit de doeken wat je de menigte moet wijsmaken – lees: hoe je ze bang moet maken – om ze onder de duim te houden.
• Het nieuws over de beslissing angst in te zetten als strategie in Duitsland. Het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft begin vorig jaar samen met verschillende wetenschappers aan een strategie gewerkt om de angst voor corona te vergroten, om zo begrip voor ingrijpende coronamaatregelen te kweken. Dat meldt de krant Die Welt op basis van een uitgelekte mailwisseling.
• En recent in Engeland werd bekend dat een aantal ambtenaren niet meer wenste mee de doen aan het onethische bang maken dat de overheid als strategie inzette bij het coronabeleid.
• Ook in Nederland is de strategie al tot het Catshuis doorgedrongen. In dit stuk van het ministerie van Algemene Zaken staat beschreven hoe inspelen op emoties zoals angst wenselijk gedrag kan bevorderen.

Het is echter de vraag of deze mensen tot dit beleid hebben besloten omdat ze ons om welke reden dan ook onder controle willen krijgen, omdat er een Great Reset nodig zou zijn. Ik geloof daar persoonlijk niet in. Voorlopig vind ik de verklaring van Mattias DeSmet (zoals in dit artikel of in het gesprek met Maurice) aannemelijker dat de mensen die dit beleid hebben afgesproken, dat doen omdat ze zelf doodsbang zijn voor het virus. Omdat ze als het ware zonder dat er een experiment aan ten grondslag ligt – zonder dat iemand hen, of ons, gehersenspoeld heeft – in een angststuip terecht zijn gekomen. De angst om het verkeerd te doen, de angst om reputatie te verliezen, deze twee angsten wedijveren in de geest van de beleidsmakers. Het resultaat is hetzelfde. Een ongeleid projectiel van bijna niet te stuiten massapsychologische effecten dat zowat de hele wereld in een ijzeren greep houdt. Een toestand waar slechts uitermate moeizaam een uitweg uit te vinden is. Het heeft immers geen zin om te proberen de beleidsmakers te wijzen op een alternatief, ze zijn immers zelf aangeleerd hulpeloos.

Komen we hier nog uit?

En wij dan, waarom is niet iedereen aangeleerd hulpeloos? Een mooie positieve noot bij het onderzoek van Selinger, vooral ook bekend als auteur van zelfhulpboeken:

“Niet ieder mens reageert op hulpeloosheid met passiviteit en depressie. Dit is mede afhankelijk van de attributie, dat wil zeggen waar iemand de oorzaak van zijn lijden zoekt: in zichzelf of buiten zichzelf.”

Seligmans levenswerk bestond juist hierin dat hij aantoonde dat mensen – omdat ze reflexief denkende wezens zijn die zich beelden kunnen vormen over hun eigen mentale situatie – uit aangeleerde hulpeloosheid kunnen ontsnappen.

We zullen ons er dus aan moeten ontworstelen, misschien dat als van de zomer het aantal piepjes van Selinger sterk afneemt de meerderheid gaat inzien dat de beleidsmakers het al die tijd fout hadden. Misschien dat als zon en zomer straks onze depressieve gevoelens doen afnemen, de wereld tot inzicht komt. De voortekenen zijn er. Aerosolverspreiding begint door te dringen. De veiligheid buiten, de drang naar vrijheid en groeiende immuniteit zal het langzaam winnen van de verlammende testmaatschappij.

Rogier Rumke

Help elkaar minder hulpeloos te zijn. Klik hier voor een kleine donatie.