Aan de hand van de kaart van de grootste partij per gemeente tussen 2003 en 2023 is goed te zien hoe de versplintering van politiek Nederland zich aan het voltrekken is. De uitslag van PS2023 zal daar een nieuw bewijs van worden.
Lees volledig artikel: De versplintering van politiek Nederland in kaart
De versplintering van politiek Nederland in kaart
15 maart 2023
Met nog minder dan 2 maanden te gaan voordat de Provinciale Statenverkiezingen zullen plaatsvinden, wordt het steeds duidelijker dat we afstevenen op een uitslag, die een verdere bevestiging zal laten zien van de versplintering van politiek Nederland. De samenstelling van de nieuwe Eerste Kamer, die in mei 2023 vanuit de Provinciale Staten wordt gekozen, zal het nog moeilijker maken om meerderheden te verkrijgen.
Op dit moment hebben de regeringspartijen 32 van de 75 zetels in de Eerste Kamer. Dat lijkt onder de 30 te gaan zakken, met name omdat het CDA er nu slechter voor staat dan in maart 2019, toen deze partij nog 11% van de kiezers achter zich kreeg. Een halvering van die uitslag ligt in de lijn van de verwachtingen.
Een voor politiek Den Haag relevante vraag zal zijn of de combinatie PvdA-GroenLinks voldoende zetels in de Eerste Kamer zal halen om de vier regeringspartijen aan een meerderheid te helpen. In 2019 haalden die beide partijen samen nog ruim 19%, maar 2 jaar later bij de Tweede Kamerverkiezingen was dat gedaald naar minder dan 11%. Inmiddels staan die twee partijen samen bij Peil.nl op 15%.
Via een aantal kaarten van Nederland kan die verwachte verdere versplintering goed in beeld worden gebracht. Om die patronen goed te kunnen zien heb ik kaarten gemaakt, waarbij ik steeds ben uitgegaan van het huidig aantal gemeenten. Dat zijn er op dit moment in Nederland 342. Gemiddeld zijn er de afgelopen 20 jaar ruim 7 gemeenten per jaar verdwenen door gemeentelijke herindelingen. Daar waar gemeenten in die 20 jaar zijn samengevoegd zijn de uitslagen bij elkaar geteld om de vergelijkbaarheid in de tijd beter mogelijk te maken.
Toen we nog grote partijen hadden
In de vorige eeuw haalden de PvdA en het CDA (of haar drie voorgangers) doorgaans meer dan 60% van de stemmen. In een groot deel van de gemeenten was dan ook de PvdA of het CDA de grootste partij. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2003 haalden die twee partijen samen 52%. De derde partij, de VVD, haalde 18%. Deze kaart laat zien hoe in vrijwel alle gemeenten deze drie partijen de grootste waren.
Het CDA was in de meeste gemeenten de grootste partij, gevolgd door de PvdA. De VVD was de grootste in een twintigtal gemeenten. In een zestal gemeenten was de SGP de grootste en in twee gemeenten de ChristenUnie (Bunschoten en Urk). D66 werd in één gemeente (Gennep) de grootste.
De Provinciale Statenverkiezingen van 2019
In deze eeuw zagen we bij de meeste verkiezingen dat de grootste partijen bij lange na niet meer de scores haalden van die van PvdA of CDA uit de vorige eeuw. De enige uitzondering waren de verkiezingen voor de Tweede Kamer van 2012 waar, door de tweestrijd tussen Rutte en Samsom, de VVD en PvdA ieder rond de 25% haalden. Maar nadat de VVD en de PvdA samen een regering waren gaan vormen stortte de PvdA electoraal in elkaar. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 haalde de PvdA nog maar 6% van de stemmen.
De Provinciale Statenverkiezingen van 2019 waren bijzonder omdat voor het eerst een andere partij dan CDA, PvdA of VVD de grootste werd. FVD haalde bijna 15% en werd daarmee iets groter dan de VVD. Doordat geen enkele partij echt electoraal dominant was, is de kaart van de grootste partij per gemeente in 2019 een veel grotere lappendeken dan die uit 2003.
FVD, VVD en CDA zijn de partijen die de meeste gemeenten kennen waar ze de grootste werden. Nog zeven andere partijen zien we terug op de kaart. GroenLinks, vooral in studentensteden, de PvdA in nog maar een paar steden in het Noordoosten, de PVV in enkele gemeenten in het Zuiden, de SP in drie gemeenten, en ChristenUnie en SGP in een diagonale band van zuidwest naar noordoost (de “bible belt”).
De mogelijke kaart van PS2023
Vanzelfsprekend kennen we nog niet de uitslag van de verkiezingen van 15 maart a.s. Maar het is zeker dat die kaart minstens zo een versplinterd beeld geeft als in 2019. Hoewel het voor een deel wel andere partijen zal betreffen. Want ten opzichte van vier jaar geleden zijn FVD en het CDA fors gedaald en zijn BBB en JA21 sterk opgekomen.
Wij hebben een model ontwikkeld waarbij we aan de hand van de landelijke peiling van Peil.nl, de overgangen tussen de partijen in onze peiling en de historische gegevens per gemeente, een schatting kunnen maken van welke partij de grootste zal worden per gemeente op 15 maart. (Dit model is, met een aantal aanpassingen, door ons ook gebruikt bij de uitslagenavonden die we de laatste paar verkiezingen via internet en Salto verzorgden).
Daarbij dient natuurlijk aangetekend te worden dat er in de komende twee maanden nog verschuivingen kunnen ontstaan in politieke voorkeur en in veel gemeenten de verschillen tussen de partijen, die aan kop liggen, beperkt zijn. Dit is het resultaat van de berekening op basis van de peiling van half januari 2023.
Vergeleken met 2003 zijn de verschillen enorm. CDA lijkt in geen enkele gemeente meer de grootste te worden en de PvdA in nog maar een klein aantal. De VVD wordt in het grootste aantal gemeenten de grootste partij. Op de voet gevolgd door de BBB. Ook de PVV zien we in veel gemeenten, maar meer verspreid over het land. JA21 doet het goed in de regio rond Rotterdam. GroenLinks zien we als grootste terug in de meeste gemeenten, waar die partij ook in 2019 de grootste werd. Tenslotte is de band van SGP en ChristenUnie diagonaal over het land weer goed te zien. Alleen in het noordoosten van het land niet meer. Daar overheersen BBB en PVV.
De kaart laat sterker dan in 2019 het grote verschil zien tussen de Randstad aan de ene kant en het Noorden, Oosten en Zuidoosten aan de andere kant.
Kort voor de verkiezingen zullen we met de actuele kaart komen, gebaseerd op de peilingen van dat moment.
U heeft zojuist gelezen: De versplintering van politiek Nederland in kaart.
Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.
Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.
