Wilt u ons werk financieel ondersteunen? Word dan lid
De laatste updates in uw mail!
U hoeft niets te missen. leder weekend krijgt u de hoogtepunten van Maurice van afgelopen week in uw mail. Met opmerkelijke artikelen, meer achtergrond en toelichtingen.
Noorse data en de denkfouten van Maarten Keulemans
Geplaatst op 20 december 2025 • Aanpassing geleden door Anton
In discussies over data zie je vaak dat interpretatie wordt verward met feit. De recente discussie tussen Steve Kirsch en Maarten Keulemans over Noorse hartcijfers laat dat treffend zien. Hieronder legt Anton Theunissen van virusvaria.nl stap voor stap uit waar de denkfouten van Keulemans liggen.
Lees volledig artikel: Noorse data en de denkfouten van Maarten Keulemans
Leestijd: 4minuten
De discussie over de Noorse cijfers over hartmedicatie laat goed zien hoe makkelijk data verkeerd geïnterpreteerd worden – zeker wanneer overtuiging vóór observatie komt.
Op X (voorheen Twitter) reageerde wetenschapsjournalist Maarten Keulemans op een grafiek van Steve Kirsch, waarin het sterk toenemende gebruik van hartmedicatie in Noorwegen te zien is bij mensen tussen 15 en 44 jaar. Kirsch stelde daarbij de terechte vraag: “Als COVID-vaccins het risico op hartproblemen verminderen, hoe verklaren we dan deze cijfers?”
Keulemans antwoordde dat de stijging “al begonnen was vóór vaccinatie”. Die reactie klinkt stellig, maar klopt eenvoudigweg niet. Omdat dit beeld zich inmiddels snel verspreidt, is het belangrijk om precies te laten zien waar zijn redenatie zoal spaak loopt – want dit was niet het enige.
1. Jaartotalen zijn geen datums
Except the first time the vaccinated were actually part of the figures, the rise had already begun. pic.twitter.com/4tOG0dNQGp
De eerste misvatting is fundamenteel. De grafiek toont jaartotalen – geen continue tijdlijn met dagen of maanden. Het datapunt boven 2021 vertegenwoordigt dus het gehele kalenderjaar 2021, inclusief de vaccinatiecampagne dat jaar!.
En het was niet zo moeilijk voor Keulemans om dat te begrijpen want de streep die aangeeft “voor vaccinatie” en “na vaccinatie” loopt in de grafiek door het jaar 2020. En daaruit zou iedereen die iets van data en grafieken snapt direct afleiden dat die streep het eind van het jaar betreft. En dus alle cijfers van de afzonderlijke jaren geplaatst zijn aan het eind van dat lopende jaar.
Wie dat onderscheid niet maakt, schuift de eerste stijging automatisch een jaar naar voren, waardoor het lijkt alsof de toename al “voor vaccinatie” begon: te vroeg. In werkelijkheid is het datapunt over heel 2021 juist het eerste waarin de stijging zichtbaar wordt. En dat is dus het jaar waarin de vaccinatie grootschalig beginnen.
Dit type mislezing is bepaald niet uitzonderlijk, bij de huidige populariteit van grafieken, maar wél fataal in een debat waarin de timing van causale factoren centraal staat.
2. Verwarring tussen de assen
Keulemans stelt in zijn tweet dat “de x-as bij 48 begint”.
Dat is eenvoudig onjuist. Ten eerste bedoelt hij de y-as, die het aantal medicijngebruikers per 1.000 personen toont. Niet de x-as.
Het mag opmerkelijk heten dat een wetenschapsjournalist van dit kaliber een dergelijke dilettantenvergissing maakt. De as waarover hij het heeft is de y-as, die bij 48 begint.
De grafiek laat overduidelijk zien dat alle waarnemingen in de jaren 2013 tot en met 2020 de cijfers tussen 48 en 50 lagen. (Gebruikers van een bepaald hartmedicijn per 1000 personen tussen 15 en 44 jaar). Vanaf 2021 stijgt dat cijfer naar 59 per 1000 in 2024.
3. Assen vertellen óók een verhaal
Dat de y-as niet bij nul begint, is géén aanwijzing van manipulatie – het is een algemeen aanvaarde methode in wetenschappelijke visualisaties. Een volledig bereik van 0 tot 60 zou alle nuances verbergen, terwijl het juist om relatieve veranderingen gaat. Wie veel met data werkt, weet dat het doel van een grafiek niet altijd is om absolute waarden te tonen, maar om trends inzichtelijk te maken.
De verwarring over “afgesneden assen” komt vaker voor bij lezers die grafieken beschouwen als illustraties, niet als analysetools. In werkelijkheid is de as-schaal een essentieel onderdeel van de boodschap: ze bepaalt welk detailniveau zichtbaar wordt.
In epidemiologie, econometrie en natuurkunde is dit standaardpraktijk. Een wetenschapsjournalist zou daarvan doordrongen moeten zijn, zeker als hij zich inlaat met discussies over datavisualisatie.
4. Over welk ‘hartmedicijn’ gaat het?
In zijn reactie vroeg Keulemans zich af welk “hartmedicijn” bedoeld werd, alsof het om één specifiek middel ging. Dat geeft aan dat hij zich niet heeft verdiept in de classificatie.
De data hebben betrekking op de ATC-hoofdgroep C – cardiovasculaire medicatie in de terminologie van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het gaat dus om een brede categorie: bloeddrukverlagers, middelen bij hartritmestoornissen, enzovoort. Mocht je daarmee onbekend zijn, dan is dat gemakkelijk op te zoeken, zelfs via het bronartikel.
5. Terloopse desinformatie
Als verklaring voor de onmiskenbare stijging werd gegeven dat er “mogelijk een voorschrijf‑richtlijn is aangepast”. Maar van een dergelijke wijziging is niets bekend. Zulke aanpassingen zijn grootschalig, worden gedocumenteerd, en zijn publiek te vinden. In Noorwegen is daar geen spoor van.
Dit is een knuppel in het hoenderhok, een stuk rood vlees in de leeuwenkuil – in ieder geval heeft het met waarheidsvinding of hypothesevorming weinig te maken.
6. De cijfers zelf: een onmiskenbare trendbreuk
Wanneer we de cijfers over 2016–2020 vergelijken met die van 2020–2024, zien we een duidelijke trendbreuk. Bij jongere volwassenen (met name 15–34 jaar) neemt het gebruik van hartmedicatie opvallend sterk toe – vele malen sterker dan in de vijf jaar daarvoor.
De blauwe staven in de grafiek geven de toenames (en afnames) bij elke leeftijdsgroep weer van 2020 vergeleken met vijf jaar eerder, 2016. De paarse staven doen hetzelfde voor het verschil tussen 2020 en 2024 (ook dat zijn vijf volle jaren, voor de meerekenaars die denken dat 2020-2016=4).
Zo’n sprongsgewijze toename is geen reguliere gezondheidsontwikkeling. Die vraagt om onderzoek naar de oorzaken. Of dat vaccinatie is of iets anders, moet onafhankelijk worden vastgesteld. Maar het fenomeen proberen te ontkennen door een mislezing van een grafiek – dat helpt niemand verder.
Wat dit zegt over wetenschapsjournalistiek
De kern van het probleem ligt niet bij één persoon, maar bij een journalistieke houding: te snel conclusies trekken zonder de data zorgvuldig te interpreteren. Wanneer iemand met een groot bereik een dataset onjuist uitlegt, draagt dat bij aan verwarring, niet aan verduidelijking.
Het valt daarbij wel op dat deze vergissingen nooit ten nadele van de vaccins uitvallen. Hetzelfde geldt voor rekenfouten, misclassificaties, communicatie-onhandigheden en biases in studies.
Goede wetenschap vraagt om bescheidenheid en precisie. Wie zegt dat data “iets niet laten zien”, moet eerst zeker weten dat hij ze correct leest.
Slotbeschouwing
Een grafiek van alle data, met een y-as die op 0 begint, is even compleet als nietszeggend.
Maar zelfs als we alle leeftijden (M/V) samen nemen vanaf 2015, blijft er een duidelijk signaal zichtbaar:
De Noorse cijfers laten op zijn minst een opmerkelijke stijging zien in het gebruik van hartmedicatie bij jongere leeftijdsgroepen na 2020.
Wat de onderliggende oorzaken zijn, is nog onderwerp van onderzoek – maar één ding staat vast: eerst begrijpen wat data écht betekenen, voordat er een verklaring bij gezocht wordt.
Het vertrouwen van de bevolking in de politiek daalt steeds verder. De reactie van de Haagse lijsttrekkers blijft beperkt tot ‘stem op mij, dan wordt het beter’. Ook de huidige formatie tapt uit het bekende vaatje.
Maar het wegzakkende vertrouwen vraagt niet om meer van hetzelfde. Er is een innovatie nodig, die ervoor zorgt dat het politieke systeem en de samenleving weer op elkaar aangesloten raken. De samenleving is
er klaar voor; nu politiek Den Haag nog stelt Bert blase , Het vertrouwen van de bevolking in de politiek daalt steeds verder. De reactie van de Haagse lijsttrekkers blijft beperkt tot ‘stem op mij, dan wordt het beter’. Ook de huidige formatie tapt uit het bekende vaatje.
Maar het wegzakkende vertrouwen vraagt niet om meer van hetzelfde. Er is een innovatie nodig, die ervoor zorgt dat het politiek systeem en de samenleving weer op elkaar aangesloten raken. De samenleving is
er klaar voor; nu politiek Den Haag nog.
Een artikel van Bert Blase, een ervaren burgemeester en auteur van o.a. "Opstand in de Polder" en "De Burger is niet gek".
Noorse data en de denkfouten van Maarten Keulemans
In discussies over data zie je vaak dat interpretatie wordt verward met feit. De recente discussie tussen Steve Kirsch en Maarten Keulemans over Noorse hartcijfers laat dat treffend zien. Hieronder legt Anton Theunissen van virusvaria.nl stap voor stap uit waar de denkfouten van Keulemans liggen.
Om het nieuwe informatieproces sterk te versnellen is via mijn A-I-nformateur een analyse uitgevoerd op basis van het gezamenlijke stuk van D66 en CDA en het verkiezingsprogramma van de VVD. Dit is deel 1 van het AI-formatieversnellingsproces.
Google heeft bijzondere updates uitgebracht van hun belangrijkste AI-tools. Voor mij was dat aanleiding mijn meest gebruikte tools te vervangen door deze updates. In dit artikel laat ik zien wat je ermee kunt doen.
