De grote invloed van de lage opkomst bij EP2024

Halvering Opkomst

De opkomst bij de eerste drie Europese Parlementsverkiezingen (vanaf 1979) in Nederland lag gemiddeld boven de 50%. Maar in 1999 was het gedaald naar 30%.

De gemiddelde opkomst van de vier verkiezingen voor het Europese Parlement in Nederland in deze eeuw was 39%. Alleen die van 2019 had een opkomst van 42% (doordat Frans Timmermans een zogenaamde spitzenkandidaat was). Gemiddeld in de rest van Europa is het 50%.

Op basis van een peiling is het onmogelijk om nauwkeurig een opkomst te voorspellen. Er zijn veel mensen die zeggen dat ze waarschijnlijk wel komen, maar uiteindelijk toch niet komen. En dan kunnen factoren op de laatste dag nog een rol erbij spelen.

Omdat deze verkiezingen in Nederland weinig spelen (mede doordat de formatie nu nog loopt), lijkt de kans hoger te zijn dat de opkomst duidelijk onder de 40% uitkomt. Zelfs dichter in de buurt van de 35% dan de 40%. (Maar zoals gezegd er kan tussen nu en donderdag nog iets gebeuren dat zorgt voor een stijging van dit cijfer.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen was de opkomst 78%. Dus de opkomst op 6 juni zal rond de helft van die opkomst zijn.

De ervaring leert dat die lagere opkomst niet in gelijke mate af komt van de kiezers van de  verschillende partijen. En juist bij een lage opkomst kunnen verschillen in opkomst een groot effect hebben. Aan de hand van dit gefingeerde voorbeeld kan ik dat laten zien. We gaan uit van 5 partijen die bij de Tweede Kamerverkiezingen ieder 20% hebben gehaald. Niemand verandert er van partij bij de Europese Parlementsverkiezingen, maar de opkomst van de kiezers van die 5 partijen verschilt fors.

Dus zonder dat er een kiezer van partij is veranderd zien we een fors verschil van de uitslag van de twee verkiezingen louter door de verschillen in opkomst. De eerste partij (D55) stijgt van 20% naar 28% doordat 70% van de kiezers opkomt. De onderste partij (Europapa) daalt van 20% naar 12% doordat maar 30% van die kiezers opkomt.

Hoewel de verschillen niet zo groot zullen zijn als in dit voorbeeld zou het best zo kunnen zijn dat de kiezers van PvdA/GroenLinks 1,5 tot 2 keer zo goed opkomen als de kiezers van de PVV.

Verschuiving van partij

Donderdag zal de uitslag niet alleen bepaald worden door het – grote – verschil in opkomst tussen de partijen, maar ook door verschuivingen in voorkeuren tussen de Tweede Kamerverkiezingen in november jl. en de huidige voorkeuren voor de partijen in de Tweede Kamer. Zo zien we dat PVV en CDA 5 zetels gestegen zijn, NSC 13 zetels gedaald en VVD 5 zetels gedaald. Bij de andere partijen zien we verschuivingen van maximaal 2 zetels.

Daarnaast zien we ook dat er kiezers zijn die donderdag een andere partij voornemens zijn te stemmen dan de partij die ze zouden stemmen als het Tweede Kamerverkiezingen zouden zijn geweest. Zo zien we relatief meer kiezers die dan toch Volt verkiezen en wat minder kiezers die NSC aangeven te stemmen, terwijl ze dat wel bij een Tweede Kamerverkiezing zouden doen.

Belangrijk is ook te beseffen dat de kiesdeler 3.23% is. Dus als een partij minder dan dit percentage haalt dat ze dan 0 zetels van de 31 krijgen.

De verwachting

Dit is de verwachting op dit moment, uitgaande van een opkomst van rond de 35%:

SGP is een partij die altijd profiteert van een (heel) lage opkomst. Daardoor is de kans groot dat als de opkomst inderdaad 35% zou worden de SGP 1 zetel haalt. Daarnaast was het CDA een partij die van lage opkomsten profiteerde (met name door de gemiddeld oudere kiezers) en die zal het dus niet alleen beter gaan doen omdat ze electoraal weer in de lift zitten.

Juist omdat de formatie nu nog loopt en Wilders geen stevige campagne voert voor deze verkiezingen verwachten we het volgende ten aanzien van de opkomst:

• Kiezers van partijen, die sterk pro-Europa zijn (en tegelijk ook sterk afkeuren dat de PVV in de regering gaat komen) zullen beduidend meer opkomen dan kiezers van partijen die bezig zijn met de formatie en/of een grotere afstand tot Europa willen. Hooguit de kiezers van FVD zullen daar een uitzondering op kunnen vormen.

Doordat de kiesdeler 3,23% is en er relatief veel kleinere partijen zijn is de kans groot dat er nogal wat restzetels over blijven, die dan vooral naar de twee of drie grootsten zullen gaan. (PVV, PvdA/GroenLinks en VVD).

We verwachten 4 tot 7 partijen met 1 zetel (vrijwel zeker: Volt, NSC, BBB, SP en grote kans: SGP, PvdD en FVD). ChristenUnie, JA21, BVNL en 50PLUS hebben slechts een (zeer) kleine kans de kiesdeler te halen.

Partijen met een grote kans op twee zetels zijn CDA en D66. Ook Volt maakt een duidelijke kans op een tweede zetel. Een kleine kans op een tweede zetel hebben nog BBB en NSC.

Bij een heel lage opkomst zouden D66 of CDA zelfs 3 zetels kunnen halen.

Op deze manier blijven er 18 tot 22 zetels over voor de grootste drie partijen, die ervan zullen profiteren dat er veel restzetels te verdelen zijn en die aan die grootste partijen zullen toevallen.

Stel dat VVD 15% haalt en PvdA/GroenLinks en PVV ieder 22% (door de relatief lage opkomst van de PVV-kiezers) en er zijn nog 21 zetels te verdelen dan haalt de VVD 5 zetels en krijgen PvdA/GroenLinks en PVV ieder 8 zetels. Mochten er oneven aantallen zetels nog te verdelen zijn tussen PvdA/GroenLinks en PVV dan wint de partij die het hoogste percentage haalt die ene extra zetel. Naarmate de opkomst lager is zal de PVV slechter scoren.

Als de kleinere partijen bij elkaar 13 zetels zouden halen en er blijven er 18 over voor de drie grootste dan haalt de VVD 4 of 5 zetels, en zullen de grootste partijen 7 of 8 zetels halen.

Besef dat als PvdA/GroenLinks en PVV ieder 22% zouden halen dat dan de opkomst van de PvdA/GroenLinks kiezers meer dan 1,5 keer zo hoog is als die van PVV-kiezers. Als de opkomst van de PVV-kiezers niet zo fors achter blijft op de kiezers van PvdA/GroenLinks dan wordt de PVV de grootste. (Als de formatie de afgelopen weken geklapt was, dan zou de opkomst van PVV-kiezers duidelijk hoger zijn geworden).

Woensdagavond komen we met een eind prognose op basis van ons onderzoek dat we nog die dag uitvoeren