Epiloog: bij het einde van de pandemie

Leestijd: 11 minuten

Epiloog: bij het einde van de pandemie

Met het einde van de coronapandemie in zicht, kijken we terug op de afgelopen jaren. We  proberen daarbij antwoord te vinden op een aantal vragen:

• Welke rol hebben maatregelen gespeeld?
• Welke rol hebben vaccins gespeeld?
• Wat is het doel van de maatregelen en vaccinaties geweest?
• Hoe is de pandemie aan zijn einde gekomen?

Druk op IC’s verlagen

We gaan ervan uit dat alle aanpassingen van ons leven zijn gedaan om de druk op de IC’s te verlagen zodat de geplande zorg gewoon door kon gaan. De combinatie van het aantal opgenomen coronapatiënten en de gemiddelde ligduur op de IC’s bepaalt de extra werkdruk door corona, die gedurende de wintermaanden standaard al hoog is.

Om het beantwoorden van bovenstaande vragen te vereenvoudigen gaan we gebruik maken van een grafiek die het cumulatieve aantal ligdagen op de IC weergeeft. Dat zijn het aantal bedden per dag die gebruikt worden voor het verzorgen van coronapatiënten. Als bron hebben we de cijfers van LCPS gebruikt. Elke dag tellen we het aantal bezette bedden van die dag op bij het totaal en zo ontstaat de grafiek waarmee we de druk op de IC’s te kunnen beoordelen. Om de bezetting nog beter te kunnen vergelijken, hebben we de zomermaanden, waarin de activiteit van het virus erg laag is, weggeknipt en de overblijvende maanden naadloos aan elkaar geplakt. We krijgen dan deze grafiek die we gaan gebruiken:

Varianten

Met verschillende kleuren zijn de verschillende varianten aangegeven. We zien dan een lijn die alleen tijdens de eerste golf (rood) steiler liep. Dit kan ook komen omdat corona van het een op andere moment werd gemonitord en de epidemie al langer aan de gang was, maar verder tot aan de komst van de Omikron variant (groen) bijna rechtdoor liep. Afgezien van de twee zomerperiodes, bleef de toestroom van coronapatiënten op de IC vrij constant.

De grafiek loopt van de ene kleur geleidelijk over in een andere, waarbij de ene variant de andere gedurende enkele maanden heeft verdrongen. Het zou kunnen verklaren waarom het verloop van de epidemie zo geleidelijk is geweest: de opbouw van natuurlijke immuniteit zou de epidemie moeten remmen maar de geleidelijk stijgende effectieve R-waarde van meer besmettelijke varianten doen dit effect teniet, waardoor de opbouw van immuniteit minder zichtbaar wordt.

Je zou verwachten dat er knikken en vlakke stukken in deze curve te zien zouden zijn als gevolg van maatregelen, maar dat is niet het geval. Als ten gevolge van een maatregel de verspreiding vertraagd zou worden, dan wordt ook de opbouw van immuniteit vertraagd. De te lage immuniteit veroorzaakt vervolgens een stijging van het aantal besmettingen, waardoor de situatie weer in evenwicht komt. Een vrijwel rechte lijn is het gevolg.

Hetzelfde effect lijken we te zien bij de vaccinatie. Vaccinatie geeft maar tijdelijk bescherming, die enkele maanden later tot gevolg heeft dat de immuniteit weer daalt. Een stijging van het aantal besmettingen is het gevolg. Een tijdelijke daling wordt gevolgd door een tijdelijke stijging van de IC bezetting.

IC bezetting

De vaccinatie is gestart medio januari 2021. Omdat het tempo in het begin laag was, werken we in de beschouwingen met 1 februari. De vaccinatie werd gestart met de meest kwetsbare groep: de 80+. Deze grafiek laat het effect zien op de kans op de opname:

De rode lijn laat zien hoe groot de kans is om na besmetting op de IC terecht te komen. Tot 1 februari is deze kans rond de 0,65% en stijgt vlak na vaccinatie even tot 0,9% in maart.

Gedurende de zomer daalt dan de opnamekans tot 0,1% midden in de zomer, 85% van alle volwassenen is dan gevaccineerd. Na de zomer stijgt deze kans weer tot rond de 0,55%. Uit verschillende onderzoeken (o.a. uit Qatar) blijkt ook dat de bescherming van de vaccins tegen (ernstig) ziek worden ongeveer 5 maanden aanhoudt. Deze grafiek lijkt dat te bevestigen: vanaf augustus bieden de vaccins nauwelijks nog bescherming, de kans op IC-opname is vrijwel gelijk aan dievan een jaar eerder, voordat de vaccinatie van start ging.

Winter

Aangezien alle luchtweginfecties vooral in de wintermaanden voor problemen zorgen, zou het vaccineren met een tijdelijk werkend vaccin waarschijnlijk beter gewerkt hebben, als we er na de zomer mee waren begonnen.

In oktober krijgen we te maken met de Delta variant. De kans op IC-opname daalt dan tot 0,2%. Dan begint pas de boostercampagne.  Als in december ook de Omikron verschijnt, daalt deze kans zelfs verder tot rond de 0,012%, 40 maal lager dan voordat de vaccinatie van start ging.

In dezelfde grafiek hebben we ook het gemiddeld aantal ligdagen op de IC weergegeven. Deze ligtijd is in anderhalf jaar iets gedaald van 18 dagen in oktober 2020 naar 16 dagen eind 2021. Gedurende de tijd dat er werd gevaccineerd, liep de ligtijd op de IC zelfs iets op van 17 naar 18 dagen. Het zijn geen significante verschillen en het laat zien dat de behandeling van coronapatiënten na twee jaar niet veel verbeterd is. Dat artsen zijn gebonden aan behandelingsprotocollen geeft veiligheid maar dat alternatieven nauwelijks in overweging worden genomen of zelfs bestraft worden kan ook een keerzijde hebben.

Effect van maatregelen

Het doel van alle maatregelen die zijn ingezet was altijd “het bestrijden van het virus om zo de druk op de zorg te verlagen”. Flinke tikken uitdelen aan het virus zoals MP Mark Rutte ons altijd voorhield. Het meest recente voorbeeld is inmiddels Shanghai, waar zelfs een wurggreep wordt toegepast in de vorm van een Zero-Covid beleid. Het virus zal altijd onder ons blijven en zich niet veel aantrekken van de tot nu toe genomen maatregelen. Het is de bevolking die reageert op de aanwezigheid van het virus, beperkende maatregelen zijn alleen van invloed op de timing en de route die het virus bewandelt.

Een fraai voorbeeld is de sluiting van de scholen, in een poging om zo de verspreiding van het virus in te dammen. We kregen precies het tegenovergestelde effect te zien van wat er werd verwacht, zoals blijkt uit deze grafiek:

0-29 jaar

We zien hier het percentage besmettingen onder de jongeren van 0-29 jaar. Tijdens de schoolvakanties stijgt dit aandeel tot rond de 55% om buiten de schoolvakanties te dalen tot 40%. Dit effect zagen we het sterkst tijdens de schoolsluiting eind december, waarbij er zelfs corona-parties gehouden werden om een groen vinkje te kunnen scoren. Door deze parties is er wel een flinke extra immuniteit opgebouwd onder de jongeren. Na het uitwerken van de boosters in maart, werd het aantal besmettingen onder met name de 70+ groep relatief erg hoog. Nog slechts 20% van de besmettingen vond plaats onder de jongeren zoals we in deze grafiek kunnen zien.

Een voor de hand liggende verklaring is dat men op de scholen niet langer dan een uur in dezelfde ruimte verblijft zodat men minder de uitgeademde lucht van een ander inademt. Vaak staat er een raam open en werd er tussen de lessen door gelucht. Het ventilatiebeleid op scholen is zeker nog niet optimaal maar waarschijnlijk is de kans op besmetting daar kleiner dan in een thuissituatie. Zodra de scholieren en studenten langdurig thuis moesten studeren, maar elkaar nog wel opzoeken, nam de kans op besmetting toe.

Het lijkt geen onredelijke veronderstelling dat deze redenatie ook opgaat voor de horeca en andere gelegenheden waar veel mensen bij elkaar komen. Misschien werken maatregelen ook daar “averechts”, tenzij het beleid juist zou zijn om minder kwetsbaren daar hun immuniteit op te laten doen. Een groot gevaar van de maatregelen is dat mensen denken veilig te zijn, terwijl dit idee bij de tot noe toe genomen maatregelen de besmettingen juist in de hand heeft gewerkt. De 3G regeling is hier ook een goed voorbeeld van.

In de eerste grafiek waar de bezetting van de IC’s wordt weergegeven, is in ieder geval geen enkel moment aan te wijzen waar een effect van maatregelen zichtbaar zou zijn. Tijdens perioden van strenge lockdown, gaat de lijn nog steeds rechtdoor en buigt niet af naar beneden. De benodigde immuniteit bepaalt het eindpunt, niet het succes van het uitdelen van flinke tikken aan het virus. Lees hierover bijvoorbeeld ons artikel De paradox van de maatregelen.

Mag het iets kosten?

Als het doel van alle maatregelen was, dat het vanuit financieel oogpunt een besparing op zou moeten leveren op de kosten van de IC, dan zijn we er snel uit. We zien dat sociale maatregelen alleen maar een kleine vertraging opleveren maar geen uitstel. Dit kan zeer tijdelijk een uitkomst bieden maar het kan geen oplossing zijn.

Twee uitzonderingen zijn er wel. De eerste is de Bonusbult, waarbij eind juni de nachtclubs weer geopend werden (“Dansen met Jansen”).  We weten inmiddels dat men extra kwetsbaar is in de weken na het toedienen van een vaccinatie, combineer dit met een heleboel mensen in een slechte ventilatie ruimte en het gevolg was een massale besmetting van ongeveer een miljoen jongeren. Dit heeft voor een boost aan natuurlijke immuniteit gezorgd maar of dit ook de insteek van Minister De Jonge is geweest? De reactie van de overheid was het opnieuw sluiten van de horeca.

De tweede uitzondering was het sluiten van de scholen, waardoor opnieuw rond de twee miljoen jongeren elkaar hebben besmet. Ook nu een golf onder jongeren en dus extra natuurlijke immuniteit met als gevolg een veel kleinere golf onder de oudere generatie. Op deze manier beschermen jongeren de ouderen tegen infectie omdat de kans steeds kleiner is geworden dat ze zelf nog besmettelijk zijn.

Maar dit alles is niet uit te drukken in een kostenbesparing.

Waar we wel naar kunnen kijken is of er in verhouding tot het gezet hebben van vaccins er minder mensen opgenomen worden op de IC in vergelijking tot de ongevaccineerde situatie. Deze tabel kunnen we dan maken:

	Ongevaccineerd	Gevaccineerd	Omikron-21
Positieve testen	1.200.000*	2.000.000	4.600.000
IC ligdagen	130.000	136.000	20.000
Ligdagen/pos. Test	0,11	0,068	0,0043

We zien dan dat er voor en na de start van de vaccinaties ongeveer evenveel ligdagen op de IC zijn, maar dat er bijna twee keer zoveel positieve PC- testen zijn gevonden (* De PCR test werd pas in juni 2020 grootschalig gebruikt, waarden daarvoor zijn geschat). Als we er van uit gaan dat dit verschil kan worden gebruikt als een schatting voor de besparing op de IC, dan is zo 84.000 X €2500 = €210.000.000 bespaard aan IC kosten.

De investering aan twee vaccinaties voor 13 miljoen mensen is geweest 13M X (€20 + €10) X 2 = €780 miljoen (€20 per vaccin, €10 voor half consult). Dus gezien vanuit de vraag of vaccineren een goede investering was, leek het geen goed idee.

Ter vergelijking staan in de laatste kolom de cijfers voor de Omikron-21 golf. Meer positieve PCR-testen dan alle voorgaande golven bij elkaar, dus het heeft er dan ook alle schijn van dat we Omikron als een nieuwe epidemie moeten beschouwen en niet als een voortzetting van de Covid-19 epidemie, die een volstrekt ander ziektebeeld gaf. Het feit dat er in verhouding 25 maal zo weinig IC-ligdagen zijn, zegt genoeg.

Hebben vaccinaties ons gezondheid gebracht?

Die vraag is lastig te beantwoorden, want gezondheid is een breed begrip. Maar als we proberen het uit te drukken als het voorkomen van besmetting en vervolgens ziek worden, dan kunnen we er wel wat mee. In onderstaande tabel is de epidemie in twee helften verdeeld. Deze tabel gebruiken we dan, waarin we de epidemie in twee helften verdelen: van 2020 tot het bereiken van groepsimmuniteit voor de Alpha variant (eerst Britse variant genoemd) rond 1 mei 2021 en vervolgens de periode daarna met in de herfst de Delta variant.

Gebaseerd op het basis reproductiegetal van beide varianten (3,2 resp. 5,0) komen we tot deze schatting voor het aantal ligdagen dat er in beide periodes geweest moet zijn:

	Tot 1 mei 2021	Delta	Omikron-21
IC ligdagen	190.000	77.000	20.000
R0	3,2	5,0	3,2
Groepsimmuniteit	11.700.000	13.600.000	11.700.000
Extra immuniteit		1.900.000
IC-ligdagen per besm.	0,016	0,041	0,0017
IC-ligdagen verwacht		30.400

Ligdagen

Als we aannemen dat het gemiddelde aantal IC-ligdagen t/m de Alpha variant 0,016 per echte besmetting is, dan verwachten we zonder vaccinatie 0,016 X 1.900.000 = 30.400 IC-ligdagen. Dit is onder de aanname dat opgebouwde immuniteit voor alle varianten t/m de Alpha IC opname voor de Delta voorkomt (dat zal in de praktijk niet helemaal het geval zijn).

Maar het aantal ligdagen is juist 2,5 maal zo groot, terwijl je van vaccinatie zou verwachten dat het aantal ligdagen op de IC juist drastisch omlaag gebracht zou moeten worden. De bescherming van het vaccin werd oorspronkelijk gesteld op 95%, maar dat percentage is inmiddels flink afgekalfd en de vraag moet inmiddels gesteld worden of deze bescherming eigenlijk alleen maar een uitstel van ziek worden heeft betekend. Het zijn vragen waar toch echt een antwoord op moet komen!

Ter informatie ook dezelfde cijfers voor de Omikron variant waarbij meteen aangetekend moet worden dat deze zeer waarschijnlijk veel te hoog zijn. Als we onderscheid gaan maken tussen met en vanwege covid als reden voor opname, dan moeten we deze cijfers nog eens tenminste halveren. Ook wijzen alle publicaties inmiddels in de richting dat de vaccins voor Omikron nauwelijks nog bescherming bieden. Desondanks zien we 10-20 maal lagere IC-opnames.

De verdwenen bescherming zien we ook in deze grafiek, waarin we onderscheid hebben gemaakt tussen de jongeren en ouderen (ook beschreven in ons blog Zien we nu effecten van vaccinatie?):

We zien hier van januari tot februari een PCR golf bij de jongeren en pas in maart, als de boosters bij de ouderen na twee maanden zijn uitgewerkt, een PCR golf bij de ouderen. Dus na het uitgewerkt raken van de vaccins, raken de ouderen alsnog besmet, maar door de opgebouwde immuniteit bij de jongeren, dooft deze tweede golf nog snel uit.

Wie liggen er op de IC?

Deze vraag heeft de overheid hoofdbrekens gekost. Er is altijd gecommuniceerd dat er vrijwel alleen ongevaccineerden zouden liggen op de IC. Ongevaccineerden kregen de schuld van het voortduren van de epidemie zijn en werden als zondebok weggezet. Maar past dat beeld nog bij de huidige cijfers? Waarom meldt België dat slechts 7% van de opnames ongevaccineerd is en laten de rapporten uit de UK, die blijkbaar niet meer relevant genoeg zijn om te publiceren, eenzelfde beeld zien?

We hebben hierboven gezien dat er in de gevaccineerde helft van de pandemie in verhouding 2,5 maal zoveel IC-bedden bezet werden, terwijl er een 85% vaccinatiegraad was. Als er vrijwel alleen ongevaccineerden zouden worden opgenomen, zou dat betekenen dat de kans voor ongevaccineerden inmiddels ongeveer 20 maal zo groot geworden was als voor de vaccinatie. Dat is een curieuze veronderstelling.

De cijfers passen wel bij de cijfers uit België, waar 65% een boosterprik heeft genomen en 7% ongevaccineerd opgenomen is, dus de kans om daar geboosterd op de IC te komen is rond de 4 maal zo groot als ongevaccineerd.

Hoe kwam de pandemie aan zijn einde?

Het antwoord is afhankelijk aan wie hij gesteld wordt. De overheid zal stellen dat het dankzij de hoge vaccinatiegraad is en het succes van de maatregelen. Maar we hebben gezien dat maatregelen alleen invloed hebben op de snelheid waarmee de epidemie zich voortzet. Van vaccinaties wordt steeds meer bekend dat zij een beperkte invloed hebben op de bescherming en ook nog eens eindig van duur zijn.

Als we nu constateren dat er bij de jongeren een veel lagere vaccinatiegraad is en nu het aantal besmettingen onder jongeren en ouderen weer in evenwicht gaat raken, kan het niet zo zijn dat het vaccin nog veel bescherming biedt. De door de WHO doodgezwegen natuurlijke immuniteit heeft de epidemie uitgeblazen, net als in Zuid-Afrika, waar de boostergraad aan het einde van de epidemie rond de 1% lag. Zowel in Nederland als Zuid-Afrika duurde de Omikron golf rond de 3 maanden.

Leg het ons uit

Met dit artikel hebben we veel informatie verzameld. Het geeft echter geen antwoord op de vele vragen die wij nog hebben en die cruciaal zijn om de afgelopen jaren te evalueren, zodat we hier lering uit kunnen trekken. We krijgen niet de indruk dat de overheid nog aandacht aan openstaande vragen gaat besteden en daarmee wekt het de suggestie dat alles volgens plan is verlopen.

Wij zien dit anders en zouden graag uitleg krijgen op de volgende vragen:

• Tot aan vaccinatie waren er op de IC 131.000 ligdagen. Daarna 157.000. Hoe kan het dat er NA 85% vaccinatie meer ligdagen zijn dan ervoor?
• Er wordt door de overheid gesteld dat op de IC overwegend ongevaccineerden liggen. Kennelijk wordt dan voor ongevaccineerden de kans op IC opname meer dan 10 maal zo groot, want totaal aantal opnames per dag blijft vrijwel ongewijzigd. Hoe kan dat?
• Wat is het doel van vaccinatie? Beheersing IC capaciteit, beheersing verspreiding of beschermen van onze gezondheid?
• Waar in de grafiek is de invloed van maatregelen te zien?
• We zien dat het sluiten van scholen een flinke verhoging van besmettingen tot gevolg heeft gehad en daarmee een extra opbouw van immuniteit. Is dat een misrekening of juist beleid?
• Welk criterium wordt er gebruikt om een virus onder de ziekte Covid-19 te plaatsen? Omikron is een verre variant van SARS-CoV-2 met heel andere ziekteverschijnselen.
• Waarom valt SARS-CoV-2 (of Covid-19?) wel onder de klasse A ziekten en SARS en MERS bv niet?
• Waarom wordt voor Omikron-21 nog vaccinatie overwogen, gegeven het feit dat het minstens 10X minder IC opnames tot gevolg heeft en deze variant ook vrijwel uitgedoofd is?
• Bent u het met de wetenschap eens dat de huidige vaccins kennelijk weinig vat op hebben op Omikron-21?
• Als de huidige vaccins zijn ontworpen voor de Wuhan variant en makkelijk aanpasbaar zijn, waarom is er dan nog steeds geen Omikron versie beschikbaar?
• In België is slechts 7% van de ziekenhuisopnames ongevaccineerd. Waarom zou het in Nederland andersom zijn?
• In België steeg het aantal ziekenhuisopnames tot voor kort nog steeds, terwijl er daar 15% meer geboosterd is. Hoe is dat te verklaren?
• Waarom wordt het nog steeds onbekende risico op vaccinatieschade (oversterfte?) niet meegenomen in de overwegingen vaccinatie nog steeds aan te bevelen, zelfs voor jongeren?

Den Haag is bezig een plan de campagne te maken voor hoe men in de toekomst moet omgaan met een nieuwe pandemie. Terwijl men ook nog opties wil open houden middels de spoedwet, die men op 1 juli wil verlengen, om de maatregelen uit de gereedschapskist toe te passen. Zoals de Coronatoegangspas. Het is van wel van het grootste belang in de komende maanden o.a. de hierboven gestelde vragen te beantwoorden. Want anders hebben we de kans weer grote fouten te maken bij het beleid dat men gaat voeren.

U heeft zojuist gelezen: Epiloog: bij het einde van de pandemie.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Zeker nu ook de spoedwet weer dreigt verlengd te worden en in Duitsland de minister van gezondheidszorg toch voor een vaccinatieplicht blijft gaan is het werk van deze site nog niet voorbij. Blijkf daarom onze site steunen met af en toe een (kleine) donatie. Klik dan hier.