Wat de bias in televoting ons leert over de uitslag van EP2024

Leestijd: 5 minuten

Wat de bias in televoting ons leert over de uitslag van EP2024

Kiesstelsels

Er is een sterke relatie tussen kiesstelsels en de wijze waarop een land bestuurd wordt. In landen waarbij men werkt per district met “winner takes all” is een tweepartijensysteem het logische gevolg. Zoals in de Verenigde Staten. Bij andere meer evenredige systemen zijn er (veel) meer partijen. Het kiessysteem heeft heel veel invloed op de cultuur van een land.

Kijk naar Amerika waarin de politiek het land verdeelt tussen aanhangers van Biden of Trump. Maar waarbij er maar eentje kan winnen. Met alle gevolgen van dien.

Nederland heeft een ander systeem. Daarbij zorgt 0,67% van de uitgebrachte stemmen voor 1 van de 150 kamerzetels zodat je in het parlement veel meer partijen ziet. Dat kan ook extreem worden: onze samenleving wordt steeds heterogener en dat zie je ook in de sterk versplinterde volksvertegenwoordiging (10 partijen met minder dan 5% van de stemmen). Ook zo een kiesstelsel kan dus tot problemen leiden. Zie maar hoe moeizaam de vorming van een nieuw kabinet is.

Je zou het ook anders kunnen zeggen. De verschillende manieren waarop je een kiesstelsel kan vormgeven zorgt er ook voor dat kiezers er bedoeld of onbedoeld misbruik van kunnen maken. De impact hiervan kan heel groot zijn. Dit zien we heel goed bij het Eurovisie Songfestival grappig genoeg.

Televoting bij het Songfestival

In 2004 voerde ik op verzoek van de NOS/EBU een uitgebreide analyse uit op het stemgedrag bij de laatste vijf songfestivals. Het ging om de stempatronen bij het televoting (bewoners van buurlanden die op elkaar kunnen stemmen) en welke effecten je kunt zien als je een andere stemprocedure voor televoting zou gebruiken.

Iedereen had dezelfde puntenverdeling tot zijn beschikking. Dus de inwoners van Andorra of Malta konden net zoals de inwoners van Duitsland of Frankrijk ook 12 punten geven aan het liedje dat bij het televotingproces in het land het hoogste eindigde.

Maar er was ook meteen een grote bias in de procedure: het grote verschil in omvang van een land had grote invloed op de stemming. Precies om die reden konden inwoners van een land niet op het eigen liedje stemmen. Anders zou elk jaar sowieso de winnaar uit een groot land komen.

Er was daarnaast nog een belangrijk element in het systeem dat grote invloed zou hebben, tot aan de dag van vandaag! De EBU en de broadcasters in de afzonderlijke landen wilden graag geld verdienen dat het televoten opleverde. Dus voor een stem moet betaald worden. Per land verschilt de prijs voor dat stemmen. Het loopt uiteen tussen 30 cent en 1.70 euro. In Nederland is dat 45 cent. 

Vaker stemmen

En je mag ook vaker stemmen! Het maximum is maar liefst 20 keer. In Nederland kost dat je dan 9 euro. Het is mogelijk via meerdere methoden te stemmen, maar de 20 keer beperking lijkt te liggen op de betaalmethodes.

Recente cijfers over het aantal uitgebrachte stemmen (en de inkomsten) kon ik niet vinden. Tien jaar geleden waren het er 10 miljoen. Dat zal nu (wellicht) het dubbele zijn.

Bij de halve finales telt alleen het televoten, bij de finales tellen die voor de helft mee en daarbij komt dan de stemming van de landenjuries.

Onlangs hadden wij een inkijkje in dit ‘betalingssysteem’. Dat was niet de bedoeling. Normaal worden er geen uitslagen bekend gemaakt over het stemgedrag voordat de einduitslag bekend wordt gemaakt (dus pas zaterdagavond laat). Maar door een fout in Italië zijn de uitslagen van het televoten daar bekend geworden. Israël bleek 39% van de stemmen gekregen te hebben. Het volgende land (Nederland) had maar 7%.

Een opmerkelijk en enorm verschil. Het laat op een leerzame wijze zien wat de impact is van een bepaalde procedure en hoe het publiek (de stemmers) daar invloed op uitoefenen, onbedoeld maar ook bedoeld!

Deze uitslag in Italië is het gevolg van twee processen, die elkaar ook nog versterken:

1. Lage “Opkomst”

Ten eerste brengt maar een klein deel van de bevolking een stem uit. Stel dat dit 2% is. Dus als een bepaalde subgroep kijkers – om welke reden dan ook – sterker gemotiveerd is om een stem uit te brengen dan de gemiddelde kijker, dan zullen zij ervoor zorgen dat de uitslag daar behoorlijk door wordt beïnvloed. Zeker als er maar weinig mensen hun stem uitbrengen.

Een subgroep, en dat kan dus los van de kwaliteit van het lied of zanger(es) zijn, die zeer gemotiveerd is om zijn steun aan dat land te uiten zal een groot effect op de uitslag hebben, want er heeft maar een klein deel van de bevolking sowieso gestemd. Dit zagen we, toen Turkije nog meedeed, dat in landen met relatief veel bewoners van Turkse herkomst daar Turkije steeds hoog eindigde.

In 2004 heb ik via Peil.nl een landelijke enquête uitgevoerd om de uitslag van het televoten te vergelijken met de uitslag uit het onderzoek.

35% van de 150.000 stemmen in Nederland werd op Turkije uitgebracht, terwijl maar 6% van de Nederlanders dat het beste liedje vond. Daardoor kreeg Turkije 12 punten van Nederland, terwijl dat op basis van het onderzoek 1 punt geweest zou zijn.

Nu zorgen de emoties rondom de deelname van Israël ervoor dat er mensen zijn die speciaal op Israël willen gaan stemmen. En Italië gaf daarvan een voorproefje.

2. 20 stemmen

Het tweede proces wordt bepaald door het geld. Het winstoogmerkt heeft geleid tot de mogelijkheid om maar liefst 20 keer te kunnen stemmen. Een grote bias in de procedure. En die mogelijkheid zal zeker benut worden door de mensen die een sterke emotionele reden hebben om hun stem te uiten. Ook dat laat Italië zien in het enorme verschil tussen de nummers 1 en 2. Een uitslag waar het hoogste eindigend land 39% haalt en dan de volgende 7% zal nog niet zo vaak voorgekomen zijn, denk ik.

Overeenkomst met EP 2024

Er is een interessante en hele belangrijke parallel te trekken tussen de ‘verkiezingen’ van het Eurovisie Songfestival en de komende Europese verkiezingen. In ieder geval met wat we in Nederland zullen gaan meemaken op 6 juni a.s. Niet omdat per kiezer er 20 stemmen uitgebracht mogen worden, maar wel omdat de opkomst in Nederland doorgaans laag is. Het was de vorige keer 42%. En dan zou een ongewoon hoge opkomst van een bepaalde subgroep een grote impact kunnen hebben op de uitslag. Dat is precies wat ik verwacht.

We zagen dit fenomeen al in 2019. Terwijl de PvdA met de Tweede-Kamerverkiezingen in maart 2019 maar 9% had gescoord, was dat drie maanden maar liefst 19%. Hoe kwam dat? Nou, omdat Frans Timmermans een enorme aantrekkingskracht had. Hij was ook een serieuze kandidaat om voorzitter te worden van de Europese Commissie. Zo was de opkomst onder de PvdA-kiezers opeens een stuk hoger dan bij andere kiezers. De algehele opkomst van 42% was dan ook 5% hoger dan 5 jaar eerder en de hoogste opkomst sinds 1989.

Op 6 juni zullen we dus twee bijzondere effecten gaan meemaken:

1. Voor een groot deel van de kiezers zal deze verkiezing een soort referendum betekenen over het verloop of de uitkomst van de formatie. Er is veel politieke gevoeligheid momenteel.
2. En veel meer dan de vorige keren zal die gevoeligheid negatief zijn – en niet alleen in Nederland. Veel EU-sceptici zullen gaan stemmen ook aangemoedigd door de partijen die deze kritiek uitdragen.

En zeker als het progressieve electoraat thuisblijft zal de verschuiving naar rechts, naar partijen met een meer EU-sceptische houding, nog wel eens duidelijk sterker in de uitslag terug te vinden zijn, dan nu verwacht wordt.

Daarbij zullen de actuele gebeurtenissen nog kort voor de verkiezingen, in de zo instabiele wereld waarin we verkeren, ook nog een forse impact kunnen hebben. Met net zulke onverwachte effecten op de uitslag als de Italiaanse uitslag van het televoten op donderdagavond.

U heeft zojuist gelezen: Wat de bias in televoting ons leert over de uitslag van EP2024

Volg Maurice de Hond op X | Facebook | LinkedIn | YouTube

Blijf onbeperkt toegang houden tot alles wat Maurice.nl te bieden heeft. Klik hier om lid, abonnee, vriend en bondgenoot te worden.