Kan er wel een extraparlementair kabinet gevormd worden?

Leestijd: 5 minuten

Kan er wel een extraparlementair kabinet gevormd worden?

Grote zorgen

Al heel lang maak ik me grote zorgen om de stabiliteit van ons politieke stelsel. De ingrijpende veranderingen van de samenleving, ingezet door de ontzuiling en versneld door de massale verspreiding van internet, heeft ervoor gezorgd dat ons stelsel, zoals ontworpen in de 19e eeuw niet meer past bij onze samenleving. Daarom zien we ook vergelijkbare problemen in veel andere landen.

Het trieste was daarbij dat degenen die de macht hadden/kregen in het bestaande systeem, geen enkele urgentie zagen het stelsel aan te passen. Verkiezingsuitslagen zorgden voor enerzijds nieuwe partijen, die snel heel groot (en weer klein) werden, en anderzijds voor een grotere versplintering. Stabiele regeringen, die door een groot deel van de bevolking werden ondersteund, konden niet meer gevormd worden.

En daardoor is Den Haag als het ware steeds meer verstrikt geraakt in de draden van een groot spinnenweb en hoe meer ze bewegen hoe vaster ze komen te zitten. De nasleep van de verkiezingen van 22 november 2023 laten dat zien.

Meerderheidsregering onmogelijk

De afgelopen 10 dagen lieten goed zien dat een meerderheidsregering niet meer te vormen is. Leek het aanvankelijk op basis van de verkiezingsuitslag en de wensen van de kiezers voor een centrum-rechts kabinet een haalbare opdracht voor informateur Plasterk, inmiddels weten we beter.

Twee factoren zijn daarbij bepalend geweest:

• de wijze waarop ons stelsel tot nu toe functioneert, en vraagt om een coalitie waarin de deelnemende partijen het over alle belangrijke punten onderling eens worden en dat in een contract (regeerakkoord) vastleggen.
• Pieter Omtzigt/NSC

Pieter Omtzigt wordt terecht geroemd om zijn rol als kritisch en vasthoudend Kamerlid. Hij was een aantal jaren de politicus met het grootste vertrouwen. En op basis daarvan kreeg hij ook een grote steun onder de bevolking bij het oprichten van zijn eigen partij. Alleen in de laatste fase van de campagne nam die steun wat af, met name door zijn onorthodoxe wijze van optreden tijdens de campagne en de vraagtekens omtrent zijn mogelijke premierschap.

Maar het lijkt erop dat er bij Pieter en NSC het “Peter Principle” aan het werk is. Een geweldig Kamerlid is niet automatisch een geweldige bestuurder. En diverse sterke kamerleden, die NSC duidelijk heeft, lijken me ook beter toegerust om een kritisch Kamerlid te zijn op de terreinen waar ze grote kennis van hebben dan bestuurder te (willen) worden.

Dat leidde de afgelopen weken tot iets waar het Kamerlid Omtzigt terecht heel kritisch over zou zijn geweest als het bij een andere partij gebeurd was.

Ik noem drie punten:

• de wijze waarop het formatieproces is gestopt,
• het feit dat de tweede man van de partij (Eddy van Hijum) ook bij de NSC-ledenbijeenkomst aangeeft dat het niet de financiën waren die tot een breuk hebben geleid, terwijl Omtzigt dat wel zegt,
• en ten slotte een belangrijk punt, waar ik de media amper op heb zien ingaan: dat Omtzigt op 10 januari aan heeft gegeven dat hij, nadat er afspraken waren gemaakt over de rechtstatelijke punten, NSC op basis van het verleden van de PVV en het verkiezingsprogramma van de PVV niet in een regering kon samenwerken met die partij. Dan zou je toch zeggen, wat was dan de zin van de gesprekken tot 10 januari?

Alles wijst erop dat een fors deel van de fractie van NSC niet met de PVV wil regeren en ook niet een regering met de PVV erin wil steunen. Dat was al te merken door de uitslag van de verkiezing van  Kamervoorzitter Bosma. Zeker 10 leden van NSC kozen voor de tegenkandidaat.

Dat de meerderheid van de kiezers van NSC iets anders vindt, maakt hen weinig uit. Maar dat is niet uniek in Den Haag na verkiezingen. En daar hebben ze ook formeel het recht toe (ook één van de problemen van ons stelsel).

Slechts als die fractie splitst zou er een meerderheidsregering gevormd kunnen worden, maar het lijkt niet waarschijnlijk dat dit gebeurt.

Extra-parlementair kabinet?

Terwijl Omtzigt expliciet (en al langere tijd) op een extraparlementair kabinet aandringt, verwacht ik dat door de gebeurtenissen sinds 22 november, en het grote verschil tussen de fractie van NSC en de andere fracties, ook een extra-parlementair kabinet moeilijk gevormd zal kunnen worden. Mocht het er wel komen, dan is de kans dat het snel weer afgelopen is groot.

In Den Haag is men nog bezig de juiste definitie te zoeken van een extra-parlementair kabinet. Ik zou het definiëren als elke regering, waarvan vooraf geen meerderheid van de partijen heeft aangegeven het zeker niet weg te sturen als ze zich in de Tweede Kamer voor het eerst presenteren. In tegenstelling tot een minderheidskabinet met gedoogsteun (zoals in 2010) waarvan naast de deelnemers VVD en CDA, de PVV vooraf had afgesproken om het kabinet te gedogen.

Er zijn vele kabinetten denkbaar die aan deze definitie kunnen voldoen. Dat dus vooraf geen meerderheid van de kamerzetels aangeeft het te zullen steunen.

Je kan het zo gek niet verzinnen en het voldoet aan die definitie:

• Allemaal leden van de partijen met minder dan 5 zetels in de kamer. Daar zal geen meerderheid van de kamer vooraf aangeven dat ze die niet zullen wegsturen.
• Of de selectie van Feyenoord. (Oh nee, die hebben te veel buitenlanders, dan maar de selectie van Volendam). Zal ook geen meerderheid van de kamer vooraf van aangeven dat ze die niet zullen wegsturen.

Ook het kabinet dat ik in de bovenstaande illustratie in vak K heb weergegeven zal direct door de Kamer worden weggestuurd.

De grote vraag is dus, of er een extra-parlementair kabinet te vormen is, dat niet op dag 1 door de Kamer wordt weggestuurd. Nog los van de vraag wie er in Nederland in een extra-parlementair kabinet wil stappen, met het risico ieder moment door de meerderheid van de kamer te worden weggestuurd. Een kans die groter is door de instabiliteit van de diverse fracties. (Alhoewel, als je snel wordt weggestuurd, heb je wel recht op wachtgeld!)

Alle gekheid op een stokje

Ik maak er maar iets joligs van, terwijl eigenlijk het huilen nader staat dan het lachen. Juist in die hele moeilijk periode in de geschiedenis hebben we een stabiel en krachtig kabinet nodig. Hebben we politici nodig die, ondanks grote inhoudelijke en persoonlijke verschillen, zich verbinden vanuit het belang dat die problemen alleen maar groter worden door een langdurige formatie en een zwak kabinet.

Doordat er niet tijdig vernieuwd is zitten we nu met de gebakken peren. Nog steeds denk ik dat – helaas – vooralsnog de enige werkbare oplossing nu is om te werken langs het voorstel dat ik hier al meerdere keren heb geponeerd. Met daarin een cruciale rol voor het draagvlak onder de bevolking. Maar dan wel met de opdracht om snel de grondwet aan te passen om te zorgen dat er wel direct na verkiezingen een krachtige en stabiele regering kan worden gevormd.

Mijn voorstel is trouwens geen extra-parlementair kabinet. In mijn voorstel zou namelijk een grote meerderheid van de kamer vooraf aangeven het kabinet te zullen steunen. Met alle partijen erin met meer dan 5 zetels zijn dat 122 van de 150 zetels en als ook de partijen mee zouden doen met meer dan 4 zetels is het zelfs 132.

Maar ik ben bang dat de formatie in de komende maanden meer zal lijken op een aflevering van de serie De Gevaarlijkste Wegen. 

______________________________________________

U heeft zojuist gelezen: Kan er wel een extraparlementair kabinet gevormd worden?

Volg Maurice de Hond op X | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.