De Groene organiseerde afgelopen vrijdag 22 december in het Cultuurhuis in Heerlen een gesprek over klasse, kansen en linkse politiek. Sprekers waren onder anderen Ron Meyer, Marjolein Moorman, Peter Mertens, Nancy Nijsten en Jimmy Dijk. Ewald Engelen sprak die avond deze column uit. (Zoals gepubliceerd in De Groene).
Lees volledig artikel: Een “bescheiden” column van Ewald Engelen
Een “bescheiden” column van Ewald Engelen
door Ewald Engelen
Overwinning van Trump
In het voorjaar van 2017 interviewde ik voor De Groene Amsterdammer de Amerikaanse jurist en feminist Joan Williams. Met haar boek White working class: overcoming class cluelessness in America probeerde zij chocola te maken van de onverwachte overwinning van Donald Trump een half jaar eerder. Haar claim was dat de kletsende klasse die het in de VS voor het zeggen had niet in de gaten had hoezeer zij burgers beledigden die drie jaar later, tijdens covid, met een verwijzing naar het prachtige gelijknamige boek van Ron Meyer, de ‘onmisbaren’ zouden worden genoemd.
De hypergevoeligheid voor kwetsend taalgebruik die uit Amerikaanse elite-universiteiten was overgewaaid naar Washington en de media betrof uitsluitend zwarten, vrouwen en LHGBTIQ-plussers. De werkende klasse (zwart, wit, Aziatisch en latino) die de economie draaiende hield en haar inkomen al veertig jaar had zien stagneren terwijl parasitaire bankiers en fondsbeheerder er met de poet vandoor gingen, werden, en worden, naar hartenlust beledigd.
Williams illustreerde dat met tientallen voorbeelden uit haar persoonlijk leven en uit de Amerikaanse populaire cultuur: van Archie Bunker tot Orange is the new black, van Hillary Clintons ‘deplorables’ tot aan Barack Obama’s publieksvraag aan arbeiders in Iowa tijdens de campagne van 2008: is iemand onlangs nog naar Whole Foods (de Amerikaanse tegenhanger van Marqt) geweest en heeft gezien wat vandaag de dag de prijs is van ‘arugula’? Waarna een doodse stilte over de zaal neerdaalde: niemand wist wat ‘arugula’ was. Waarmee Obama zich presenteerde als lid van de avocado’s etende, havermelk nippende elite. Vast iets uit Hawaï, opperde daags erna voor de camera een arbeider die in het publiek had gezeten.
Volgens Williams stond deze constante stroom aan klassenbeledigingen en demonstraties van klassenprivileges mede aan de wieg van Trumps overwinning. Samen met de sluipende erosie van inkomens, zekerheden en voorzieningen door de overwinning van het grootkapitaal tijdens de eerdere klassenoorlog van de late jaren zeventig en vroege jaren tachtig, uiteraard.
Ook in Nederland
Ook in Nederland kan de kletsende of taterende klasse er wat van. Neurotisch overgevoelig als je niet de juiste woorden gebruikt om steeds nauwer gedefinieerde minderheden mee aan te duiden – niet seksuele geaardheid, maar seksuele voorkeur, niet slaaf maar tot slaaf gemaakte, niet man of vrouw, maar zichzelf als man of vrouw identificerende – is tegelijk geen belediging te dol om je afkeer uit te spreken van de levensstijl van de werkende klasse. Van Familie Flodder tot de ‘getatoeëerde klasse’ van oud-PvdA-ideoloog Jos de Beus, van Sander Schimmelpennincks ‘domrechts’ tot Henk Hoflands ‘nieuwe menstype’, platter en dikker. Van Kaag’s ‘wie zijn deze mensen’ tot Timmermans’ ‘waar zit toch dat electorale chagrijn’.
Sinds 22/11 is het hek van de dam. Een kleine, niet representatieve bloemlezing: Op 9 december schrijft een columnist in dagblad Trouw dat hij het als progressieve weldenkende meer dan zat is om steeds maar opgeroepen te worden tot zelfonderzoek om te achterhalen wat de PVV-stemmer heeft bezield. Hij is het zat om burgers die op een ‘journalistenhatende ras-racist’ hebben gestemd het voordeel van de twijfel te geven. Hij eindigt zijn column met een hartgrondige ‘fuck off’ en ‘fuck you!’ aan het adres van de kiezer. Op de socials kan hij onder de weldenkenden op ongekend veel bijval rekenen.
Diezelfde dag overkomt essayist Arjen van Veelen het omgekeerde. Zijn column in NRC Handelsblad waarin hij afgeeft op de progressieve elite die het afbreken van materiële zekerheden heeft gecombineerd met demonstraties van eigen morele superioriteit – ‘moreel exhibitionisme’, heb ik het in mijn laatste boek Boze burgers en boeren genoemd – raakt overduidelijk een open zenuw. Op de socials reageren diezelfde weldenken als door een wesp gestoken. De reflex om de kiezers van Wilders van de weeromstuit domme racisten te noemen wier stemrecht zou moeten worden afgepakt is niet van de lucht.
In datzelfde beledigende straatje past de cartoon die gevierd cartoonist Jos Collignon op 16 december in De Volkskrant laat afdrukken. Op drie tekeningetjes zien we Wilders afgebeeld als goochelaar die de kiezer laat zien dat er niets in zijn mouwen en niets in zijn zakken zit, om op het derde plaatje de schedel van de tegenover hem staande kiezer te lichten, waar de tekst bij staat: niets in het hoofd. De boodschap is duidelijk: de PVV-kiezer is te dom van voren te weten dat hij van achteren leeft.
Het bontst, wat mij betreft, maakt twee dagen later Roel Maalderink van de VPRO het. Op X plaatste hij een aantal voxpopjes die hij daags ervoor in een winkelstraat in Almere had opgenomen waar hij willekeurige passanten fijn ironisch (VPRO nietwaar) de vraag voorlegde welke artikelen van de Grondwet zouden kunnen worden geschrapt. De socials ontploften zowat. ‘Beangstigend’, was een commentaar; ‘Misschien toch eens tijd dat we onze democratie uitleggen in het onderwijs’, was een andere; ‘referendum, iemand?’ luidde een derde; ‘Kunnen we die hele democratie niet afschaffen en er een dictator neerzetten?’ vroeg een vierde; ‘Mooie demonstratie van de kortzichtigheid van mensen’, zei een vijfde; ‘Werkelijkheid is dat we heel veel domme mensen hebben’, concludeerde stellig een zesde. En zo ging de stroom aan impliciete zelffelicitaties urenlang door.
Het is een sentiment dat een maand na de verkiezingsoverwinning bij een groeiend deel van de kletsende klasse kan worden geproefd. Na de eerste verbijstering en verwarring, volgt geen bezinning en zelfreflectie, maar steeds vaker agressieve beschuldiging aan het adres van de 2,4 miljoen PVV-stemmers. Hoe hebben ze het in vredesnaam in hun botte kop kunnen halen om te twijfelen aan de morele superioriteit, de goede bedoelingen en de technische expertise van de weldenkenden. En daarmee bedoelen de sprekers en schrijvers steevast zichzelf.
Verkeerde reflex
Het is om meerdere redenen precies de verkeerde reflex. Niet alleen omdat dit allesbehalve een uitnodiging is voor het aangaan van het broodnodige gesprek tussen de klassen in Nederland. Wie de ander uitscheldt voor racist of zelfs fascist doet daarmee immers uitspraken over diens karakter en plaatst zich daarmee niet naast die ander maar erboven. Alsof de PVV-stemmer onmondig, onvolwassen of, erger nog, een psychiatrisch geval is. Het is dezelfde fout die de democraten in de aanloop naar de Presidentsverkiezingen van 2017 eerder hebben gemaakt en in 2024 onder Biden opnieuw dreigen te maken. Zo komt dat vermaledijde gesprek nooit van de grond.
Maar ook omdat de zelffelicitatie, die in dit soort scheldpartijen verpakt zit, misplaatst is. De puinhopen van het neoliberalisme waar de werkende klasse zoveel last van heeft, zijn niet van hun makelij maar zijn het gevolg van die schitterende neoliberale utopie die de theoretische geschoolden dachten te maken. De zelfbenoemde ‘topeconomen’ voorop. Op vrijwel alle dossiers gaat in Nederland achter de glanzende gevels waar welgestelde buitenlanders zo lyrisch van kunnen worden een onvoorstelbare ruïne schuil. Van kinderopvang tot onderwijs.
Denk aan de PISA-scores, openbaar vervoer, landinrichting. Denk aan het stikstofdossier. Van woningmarkt tot zorg. Denk aan het sluiten van de verzorgingstehuizen waardoor ouderen niet kunnen doorstromen en de woningmarkt op slot zit. Heeft dan geen enkele academisch gecertificeerde in een van die ministeriële torens in Den Haag kunnen voorzien dat dit het gevolg zou zijn? Dat is toch geen hogere wiskunde? Dat is toch gewoon gezond verstand!
Het eerlijke oordeel moet zijn, en hier steek ik de hand diep in eigen boezem: wij, de academisch geschoolden, de mensen die parlement, pers, universiteit, denktank en ministerie bevolken, hebben er een ongelooflijke klerezooi van gemaakt. En dus past ons de eerste paar jaren diepe bescheidenheid in plaats van goedkope satire over de vermeende domheid van onze slachtoffers.
En tot slot, en hier spreek ik uitdrukkelijk mijn eigen stam van theoretisch geschoolden aan: wees eerlijk, is jouw keuze voor de ene partij boven de andere, voor de ene politicus boven de andere, wel de uitkomst van een gedegen studie van programma’s, cv’s, stemgedragingen, beginselverklaringen, debatten, analyses, studies, kieswijzers en commentaren?
Als dat zo is, ben je nog dommer dan waar je de gemiddelde PVV-er voor houdt. Je gaat toch godbetert niet je tijd besteden aan het doorploegen van al dat gortdroge verkiezingsproza als je ook naar The Crown of Napoleon kunt kijken?
U heeft zojuist gelezen: Een “bescheiden” column van Ewald Engelen
Volg Maurice de Hond op X | Facebook | LinkedIn | YouTube.
Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.
