De psychologie van virologische incompetentie

Leestijd: 7 minuten

Het boek ‘De psychologie van militaire incompetentie’ is geschreven door de Britse psycholoog Norman F. Dixon, gepubliceerd in 1967. In dit boek beschouwt de auteur verscheidene catastrofes in de Britse militaire geschiedenis, op zoek naar een gemene deler bij het leiderschap.

gastblog door Eildert Slim

Hij vindt deze in een aantal psychologische fenomenen, die betrekking hebben op persoonlijkheid in plaats van intelligentie. Vergelijkbare fenomenen zijn ook herkenbaar in het coronabeleid.

Ter illustratie hiervan eerst enkele voorbeelden uit het boek.

Militaire incompetentie – Verdediging van Singapore

Britse verdediging van Singapore tegen de Japanse aanval in 1942. Het Britse garnizoen was 90.000 man sterk, onder bevel van generaal Percival. Singapore was uitgerust met sterke verdedigingswerken, maar deze waren allen naar zee gericht. Het Japanse leger landde verderop aan de kust en viel vervolgens aan over land, waarna het Britse garnizoen zich na een korte strijd overgaf.

• Na de succesvolle Japanse landing, communiceerde het Britse hoofdkwartier: “Alle Japanse vaartuigen trekken zich terug met hoge snelheid, de paar troepen overgebleven op het strand worden zwaar beschoten”. (1)
• Brigadier Simson verzocht generaal Percival toestemming verdedigingswerken op te bouwen aan landzijde, maar Percival weigerde dit. Zijn argument was, dat dit werk slecht zou zijn voor het moreel van de burgerbevolking. Simsons tegenargument, dat Japanse bezetting nog slechter zou zijn voor het moreel, werd genegeerd.
• Later ontving Percival achtereenvolgens orders van zijn directe superieur, Generaal Wavell, en de Britse Prime Minister, Churchill, om verdedigingswerken op te bouwen. Maar Percival deed niets om deze orders uit te voeren, tot het te laat was. (2)
• Ondanks Percivals zogeheten zorgen over het moreel van de bevolking, communiceerde het Britse hoofdkwartier uitgebreid over spionage en sabotage, terwijl hier praktisch geen sprake van was. Maar juist deze verhalen veroorzaakten onrust onder de bevolking. (3)

Terugtocht uit Afghanistan

De Britse terugtocht uit Afghanistan in 1842. Dat land werd geregeerd door een Britse marionet, Shah Soojah. Om hem te steunen was een Brits garnizoen gestationeerd in Kabul, onder bevel van generaal Elphinstone. Toen het volk de marionetten regering omver wierp trok het garnizoen zich terug richting India, maar vrijwel de gehele kolonne – 4500 militairen en 12.000 burgers – stierf tijdens de terugtocht.

• In een vijandig land was het garnizoen gelegerd in laag gelegen moerasland, zonder verdedigingswerken, grenzend aan een dorp waardoor het kamp eenvoudig geïnfiltreerd kon worden. De voorraden van het garnizoen waren een paar honderd meter buiten het kamp opgeslagen en zouden dus verloren gaan in geval van belegering. (2)
• Toen het volk in opstand kwam had Elphinstone snel zijn voorraden kunnen beveiligen, de opstand met geweld onderdrukken, zich terugtrekken op een nabij gelegen fort, of een combinatie van deze. Maar na een serie van aarzelingen, orders en tegenorders deed hij dagenlang niets, tot het te laat was. (2)
• Tijdens de terugtocht leden soldaten onder de kou, in de besneeuwde bergen. Ondergeschikten vroegen Elphinstone toestemming om kampvuren aan te leggen, maar dit werd geweigerd. Een ander verzoek was om sneeuwschoenen te maken van lappen stof, maar ook dit was niet toegestaan. Duizenden soldaten leden aan bevriezing in hun leren laarzen. (4)

Verovering van Rome

Tot slot kan ook eigenbelang een rol spelen bij militaire incompetentie. In 1944 koos generaal Mark Clark ervoor naam te maken als ‘veroveraar van Rome’, in plaats van de aan hem gegeven order uit te voeren om het terugtrekkende Duitse leger af te snijden. Dit Duitse leger verschanste zich vervolgens in de Italiaanse bergen en de Geallieerden moesten bloedige gevechten leveren om hen verder terug te drijven. (5)

Bovenstaande geschiedkundige voorbeelden zijn uitgebreider uitgewerkt dan verwacht in een artikel over virologie. De reden is, dat vergelijkbare fenomenen evengoed herkenbaar zijn in de huidige coronacrisis.

Psychologie van de virologische incompetentie

Op deze site zijn vele artikelen gepubliceerd waarin het coronabeleid met feiten en cijfers wordt geanalyseerd. Vaak spreekt uit die artikelen en de reacties erop frustratie, dat het beleid onlogisch of domweg verkeerd is. Voorbeelden hiervan zijn:

• Misleidende communicatie. In de berichtgeving over vaccins wordt zowel de veiligheid als de effectiviteit ervan overdreven en nadelen gebagataliseerd. Ook de gezondheidsrisico’s voor jongeren bij infectie worden overdreven.
• Nalaten van voor de hand liggende verbeteringen. Structureel verhogen van de IC-capaciteit is het meest duidelijke voorbeeld. Na anderhalf jaar coronacrisis is dat evenmin rationeel uit te leggen als generaal Percival’s weigering verdedigingswerken aan te leggen.
• Cognitieve dissonantie, ofwel tegenstrijdigheid tussen opvattingen en gedrag. Deze is gemeengoed geworden in het coronabeleid. Enkele voorbeelden:
  • Verscheidene virologen hebben toegegeven, dat COVID-19 niet uitgeroeid kan worden door vaccinatie. Desondanks wordt de vaccinatiecampagne doorgezet als een idee fixe.
  • Gevaccineerden kunnen heel goed anderen besmetten, desondanks biedt vaccinatie vrijstelling van testen en een positief geteste gevaccineerde behoudt zelfs zijn coronapas.
  • Negeren van menselijk lijden. Naast de generieke cognitieve dissonantie, lijken coronabeleidsmakers blind te zijn voor de gezondheidsschade veroorzaakt door hun maatregelen. Van ouderen die tijdens de eerste golf wegteerden in isolatie, mensen die uit angst voor corona niet naar de dokter durfden met soms levensbedreigende aandoeningen tot tieners die worden buitengesloten door de coronapas.
• Nastreven van eigenbelang. Verscheidene mensen die financieel of carrière voordeel halen uit de crisismaatregelen zijn direct of indirect betrokken bij het opstellen ervan. Bijvoorbeeld de farmaceutische industrie, maar ook de ziekenhuislaboratoria die in de begindagen van de crisis een monopolie vasthielden op uitvoeren van PCR tests, terwijl zij onvoldoende capaciteit hadden om aan de vraag te voldoen.

Gelatenheid

Generaals Percival en Elphinstone waren geen samenzweerders tegen het Britse Rijk, ze werkten ook niet voor de vijand. In tegenstelling tot Mark Clark was hun gedrag niet in hun eigenbelang: Percival werd Japans krijgsgevangene, Elphinstone overleefde zijn eigen terugtocht niet. Het gedrag van Percival en Elphinstone kan dus niet verklaard worden vanuit het rationele perspectief, dat het doel van een actie gerelateerd is aan datgene wat ermee bereikt wordt.

Opvallend in de militaire voorbeelden is de schijnbare gelatenheid waarmee de bevelhebbers hun catastrofe ondergingen. Dit kwam tot uiting in een irrationele combinatie van passiviteit tegenover de zich voltrekkende ramp en actief verzet tegen alle pogingen deze te voorkomen.

Op dezelfde manier kan het Nederlandse coronabeleid worden samengevat als ‘opsluiten en inenten’, waarbij de beleidsmakers zich verzetten tegen pogingen het virus op een alternatieve manier het hoofd te bieden – zoals bijvoorbeeld met betere ventilatie en opschalen zorgcapaciteit. Mogelijk is Ivermectine ook slachtoffer hiervan, gezien de boete van € 150.000 voor huisartsen die het voorschrijven.

De autoritaire persoonlijkheid

Als deze combinatie van passiviteit en actief verzet bij militaire bevelhebbers niet ingegeven wordt door een rationele belangenafweging, waar komt het dan vandaan? Norman Dixon zoekt de verklaring voor dit irrationele gedrag in hun persoonlijkheid, in plaats van intelligentie.

Kort samengevat is zijn thesis, dat mensen die moeite hebben met angst en onzekerheid hun toevlucht nemen tot psychologische mechanismen om hieraan te ontsnappen, bijvoorbeeld door ontkenning. Zo bleef generaal Percival de Japanse aanval zo lang mogelijk ontkennen, in plaats van zich erop voor te bereiden. Tegelijkertijd hebben deze mensen behoefte aan ordelijkheid en rituelen, zoals toen generaal Elphinstone zijn soldaten verbood irreglementaire sneeuwschoenen van lappen stof te vervaardigen.

Norman verwijst hiervoor naar het zogenaamde ‘authoritaire persoonlijkheidstype’, dat geïdentificeerd werd in verschillende psychologische onderzoeken en herkend kan worden aan een hoge score op de ‘F-schaal’. Voor meer details zie hoofdstuk 22 van zijn boek, hier volgt een korte samenvatting:

De ‘F-schaal’

De ‘F-schaal’ is een persoonlijkheidstest, waarin de voorkeuren van iemand worden gemeten in 9 dimensies. Deze zijn:

1. Conventionalisme – vasthouden aan conventionele waarden.
2. Autoritaire onderwerping – kritiekloos onderwerpen aan de waarden van de groep.
3. Autoritaire agressie – veroordelen, afwijzen en straffen van degenen die deze waarden schenden.
4. Anti-intraceptie – oppositie tegen het subjectieve, de fantasie en tederheid van geest.
5. Bijgeloof en stereotypering
6. Macht en kracht – identificatie met machtsfiguren, focus op dominantie/onderwerping, sterk/zwak, leider/volger machtsverhoudingen en een neiging tot stoer doen.
7. Destructiviteit en cynisme – gegeneraliseerde vijandigheid en belediging van anderen.
8. Projectivitieit – projectie op anderen van eigen onbewuste emotionele impulsen.
9. Puritaanse wellust – overdreven zorg over seksualiteit.

Volgens Norman hebben militaire leiders met dit persoonlijkheidstype de neiging ongewenste informatie te ontkennen, dan wel systematisch te negeren en zeker niet op te zoeken. Tegelijkertijd hechten ze grote waarde aan ordelijkheid en rituelen, ongeacht of deze enige praktisch nut dienen. Daarom verzetten ze zich tegen pogingen deze te doorbreken, sterker nog, ze kunnen hier zelfs extra nadruk op leggen, in een poging hun stressniveau te verminderen.

Dat is geen kwaadwilligheid, maar een psychologische beperking. Het negeren van ongewenste informatie, met andere woorden zich afsluiten van voortschrijdend inzicht, is bovendien emotioneel zwaar in crisistijd. Als dit te lang duurt, kan het zelfs ten koste gaan van de gezondheid. Norman geeft verscheidene voorbeelden van incompetentie militaire leiders die psychosomatische klachten ontwikkelden.

Historische paralellen

Dit artikel extrapoleert Norman Dixon’s thesis van ‘militaire incompetentie’ naar ‘incompetentie in de coronacrisis’. Verscheidene aspecten van de ‘F-schaal’ zijn duidelijk herkenbaar in het Nederlandse coronabeleid. Dat is op zich al zorgelijk, omdat deze werd opgesteld als onderdeel van Amerikaans onderzoek naar ‘potentie voor fascisme’ in de VS. Zoals de Amerikaanse psycholoog Roger Brown naar aanleiding van dit onderzoek opmerkte in zijn boek ‘Social psychology’ uit 1965: “De data suggereert, dat we in dit land [de VS] bereidwillige rekruten voor de Gestapo kunnen vinden.”

Een van Norman Dixon’s observaties is, dat mensen met een hoge score op de ‘F-schaal’ slecht omgaan met kritiek: Er wordt niet van geleerd en de bekritiserende persoon wordt aangevallen. Vergeleken worden met het Duitsland van de jaren ’30 is natuurlijk zeer confronterend en voor mensen die van nature al moeite hebben met kritiek is hun weerstand tegen deze vergelijking begrijpelijk.

De lange weg vooruit

Verschillende factoren hebben geleid tot de huidige staat van het coronabeleid, inclusief coronapas. Financieel en politiek eigenbelang hebben ongetwijfeld een rol gespeeld, evenals lobbygroepen – met vele verschillende agenda’s.

Maar het compleet negeren van nieuwe wetenschappelijke inzichten, zoals regelmatig beschreven door Maurice, is het eenvoudigst te verklaren middels een parallel met de voorbeelden van extreme militaire incompetentie zoals aangedragen door Norman Dixon. Zoals generaal Percival weigerde verdedigingswerken op te werpen tegen de vijandelijke opmars, weigerden Nederlandse beleidsmakers aerosolen serieus te nemen. En weigert men nu de onvoldoende en afnemende effectiviteit van de vaccins onder ogen te zien.

Tegelijkertijd grijpt men terug op of houdt men vast aan maatregelen die aantoonbaar geen nut hebben, zoas de coronapas. Dit is een ritueel geworden, dat psychologische houvast biedt.

Ook het totalitaire karakter van verscheidene maatregelen, zoals de avondklok, coronapas en € 150.000 boete voor huisartsen op het voorschrijven van Ivermectine, past bij beleidsmakers met een hoge score op de ‘F-schaal’. Evenals de toenemende polarisatie.

Hersenloos virus

De voorbeelden en analyse van Norman Dixon tonen aan, dat dergelijke leiders onverbeterlijk zijn. Ze zijn simpelweg niet in staat hun ingenomen standpunten te herzien op basis van nieuwe informatie, tot het bewijs overweldigende vormen heeft aangenomen. En zelfs dan wordt slechts mondjesmaat geacteerd op het nieuwe inzicht.

Gelukkig is COVID-19 geen intelligent handelende vijand, maar een hersenloos virus. Het blijft gewoon rondgaan. Zodra we dat accepteren en onze samenleving erop inrichten met voldoende zorgcapaciteit en een jaarlijkse coronaspuit voor ouderen en anderen die daar behoefte aan hebben, kunnen we weer terug naar normaal. Helaas kan het nog lang duren, voordat de huidige politici dat inzien.

U heeft zojuist gelezen: ‘De psychologie van virologische incompetentie’