RIVM levert mager onderzoek over ziekenhuisopnames en vaccinatie

Leestijd: 6 minuten

Eerste grote onderzoek van RIVM over ziekenhuisopnames en vaccinatie

In het artikel gisteren over het grootschalig onderzoek uit Israël over het grote verschil in bescherming tussen de infectie doormaken en gevaccineerd worden, heb ik toegezegd om dit weekend over de (grote) beleidsconsequenties ervan te schrijven.

Ondertussen is gisteren een onderzoek uitgekomen van het RIVM over de relatie tussen ziekenhuisopnames en gevaccineerd zijn in Nederland, die ik eerst vandaag in dit artikel wil bespreken.  Morgen ga ik de toegezegde conclusies trekken.

Even dit vooraf: Het RIVM onderzoek bevestigt het beeld uit andere onderzoeken dat er een goede bescherming is tegen ziekenhuisopnames en IC-opnames door vaccinaties. Maar de mate waarin dat gebeurt en hoe dat verloopt, is naar de toekomst toe en de relatie tot de kenmerken van de betrokkenen heel belangrijk om te weten. En daarop richt mijn kritiek zich ook t.a.v. de RIVM-rapportage.

Slechte kwaliteit

Het RIVM is gisteren dus met haar grote onderzoek gekomen over het effect van het vaccineren op de ziekenhuisopnames en IC-opnames. En juist omdat ik de afgelopen tijd diepgaand de onderzoeken heb bestudeerd over besmettingen en ziekenhuisopnames hierover in Israël en Engeland, kan ik niet anders concluderen dan dat de kwaliteit van het onderzoek slecht is. En dat ligt met name aan de kwaliteit van de data op basis waarvan het onderzoek wordt uitgevoerd. Terwijl vervolgens cijfers naar buiten worden gebracht, waar mijn maag van omdraait.

Om even een gevoel van verschil te krijgen bij de onderzoeksopzet van het Nederlandse onderzoek en de verschillende Israëlische onderzoeken.

De aanpak van het onderzoek in Israël

• In de Israëlische onderzoeken gaat men uit van grote aantallen personen, die ingeschreven staan bij een gezondheidsorganisatie/verzekering. Daarvan kent men de medische historie en weet men ook wanneer men positief getest is, wanneer men gevaccineerd is, etc.
  
• Om het effect te vinden van bijvoorbeeld vaccinatie of het doorgemaakt hebben van de infectie, maakt men vanuit die grote bestanden een slimme selectie van groepen op basis van de onderzoeksvraag. De mensen die gevaccineerd zijn bijvoorbeeld worden vergeleken met de mensen die de infectie hebben doorgemaakt. Maar omdat men zulke grote aantallen in het bestand heeft, neemt men dan wel alleen degenen die in januari-februari 2021 zijn gevaccineerd en alleen degenen die in die twee maanden positief zijn getest (plus dat men weet of men symptomen had).
  
• Die onderzoeksaanpak wordt nog aangescherpt door twee gelijke groepen te maken van omvang en te zorgen dat die twee groepen op basis van belangrijke kenmerken (zoals leeftijd en onderliggend lijden) zoveel mogelijk gelijk zijn. Daarmee de kans te verminderen dat het verschil in samenstelling van de groep een reden is voor een verschil van bevindingen tussen de twee onderzoeksgroepen.

De aanpak van het onderzoek in Nederland

De opzet van het Nederlandse onderzoek verschilt als dag en nacht ermee. Dat komt doordat we niet die grote bestanden van patiënten kennen met veel informatie erin. Maar dat we diverse losse systemen hebben, die niet op elkaar zijn afgestemd en veel relevante informatie ontbreekt. Zo was het alleen al een hele uitzoekerij om van de patiënten in de ziekenhuizen te bepalen of ze al dan niet gevaccineerd waren.

1. Het Nederlandse onderzoek betrof alleen degenen die in de ziekenhuizen waren opgenomen sinds 4 april jl. Dat zijn er ruim 15.000 geweest.
2. Men heeft twee periodes onderscheiden: die van de Alfa-(Britse-) variant in de maanden april en mei en die van de Delta-(Indische-) variant na begin juli.
3. Toen men met de eerste periode startte was nog maar een klein deel van de bevolking gevaccineerd. (Rond 4% voor de tweede keer).
4. Omdat 7% van de gevaccineerden had aangegeven dat het RIVM hun data niet mochten gebruiken zat men voor een groot probleem. Want als uit de database blijkt dat die patiënt niet met een vaccinatie in het bestand staat, dan kan het zowel zijn dat het iemand is die niet is gevaccineerd of de data niet wilde delen. Bij de rapportage van het RIVM heeft men dus die groep maar als “niet gevaccineerd” gekwalificeerd. Terwijl die in feite wel gevaccineerd waren.
5. Al dan niet eerder geïnfecteerd zijn geweest kon men in het onderzoek niet meenemen.
6. Vanuit steekproefonderzoek schat men in dat van degenen die met Covid-19 in het ziekenhuis lagen ongeveer 9% niet in het ziekenhuis lag door Covid-19.
7. Groepen in de analyse beter vergelijkbaar maken was onmogelijk omdat de extra informatie, zoals onderliggend lijden, ontbrak.  
8. In nogal wat subgroepen van analyses gaat het over lage aantallen waarnemingen.

De gecommuniceerde resultaten

Onderzoeken op basis van Engelse data lijken in opzet en kwaliteit meer op die van Israël dan van Nederland.

De kwaliteit van dit Nederlandse onderzoek verschilt dus enorm met die van Israël en Engeland. Dat zou betekenen dat je wel behoorlijk voorzichtig moet zijn met je conclusies. Zeker als die niet in lijn zijn met die uit Israël. (In het laatste deel van het RIVM rapport wordt ook een deel van de door mij gemelde problemen bij het onderzoek benoemd. Maar die vallen weg als de uitslagen naar buiten komen.)

Als ik dan naar de data kijk en hoe er in de Nederlandse media over geschreven wordt, dan gaan mijn haren recht overeind staan. Ik maak een selectie.

“Minder dan 5% van de opgenomen patiënten is gevaccineerd”

Dit lees je in de media terug. En dat staat ook in het rapport. Maar besef dan wel dat dit alle patiënten zijn vanaf begin april. En toen was nog maar een heel klein deel van de Nederlanders gevaccineerd. Als je in het rapport kijkt naar degenen die vanaf begin juli in de ziekenhuizen zijn opgenomen, dan is dat percentage gevaccineerd 20%. En als je naar de groep boven de 70 kijkt, is het zelfs bijna de helft! (Van de ruim 600 personen boven de 70 jaar die in de ziekenhuizen zijn opgenomen in die periode was ruim 300 niet gevaccineerd en bijna 300 wel dubbel gevaccineerd).

Dat betekent zeker niet dat de vaccinatie amper werkt. Want in de groep boven de 70 jaar is rond de 90% gevaccineerd. En dus de 50-50 verhouding van de ziekenhuisopnames in de laatste periode een bewijs van de zeer goede bescherming die het vaccin tegen ziekenhuisopnames biedt.

Maar ik erger me wel aan hoe men de cijfers gebruikt en hoe ze in de media naar buiten komen. (En ik vraag me ook af, hoe het komt dat ik in de laatste weken cijfers in de media hoor van percentages onder de 10 van gevaccineerden in het ziekenhuis, als uit het rapport blijk dat het sinds begin juli gemiddeld 20% is.)

“Geen bewijs van afnemende werking van het vaccin”

Bij de verslaggeving wordt gesteld dat het onderzoek geen bewijs geeft van de afnemende werking van het vaccin in de tijd.  Nu heeft het grootschalige en kwa onderzoeksopzet veel betere onderzoek uit Isräel en Engeland dat wel laten zien. Dan zou ik me als onderzoeker wel behoorlijk achter de oren krabben. En nagaan of dat dan niet door de kwaliteit van mijn data komt en/of de opzet van de analyse.

Allereerst betrof die analyse in die andere landen de grote aantallen die al in januari/februari hun tweede prik ontvingen. In Nederland bereikten we die grote aantallen pas in april en mei. Gecombineerd met de onderzoeksopzet waarbij er geen twee groepen zijn die goed met elkaar worden vergeleken, is het ook ondoenlijk om uit de data de patronen te krijgen, die in Engeland en Israël wel zijn vastgesteld. En die analyse wordt nog complexer. Omdat sinds juli we in Nederland de dominante Delta-variant hebben en ook niet cijfermatig in Nederland kunnen bepalen wat het extra effect is van die Delta-variant met die van de voorgaande variant.

Effect van vaccinatie

Het is zeer onaannemelijk dat als in Israël en in Engeland wel is aangetoond, dat het effect van de vaccinatie in de tijd afneemt, dat dit juist in Nederland niet zou gebeuren. Ja, de afname van het effect van vaccinatie die in Engeland en Israël is vastgesteld, zien we sterker bij het positief getest worden dan bij de ziekenhuisopnames. Maar ook die is wel aanwezig

En als je naar tabel 3 kijkt in het Nederlandse rapport op basis waarvan men stelt dat men geen bewijs heeft van de afnemende werking van het vaccin, dan valt daar het volgende over te zeggen.
In de drie leeftijdsgroepen waarvan men in de tabel cijfers heeft over de datum van de vaccinatie (14 dagen na de tweede prik), zijn de absolute cijfers laag. Dat leidt o.a. tot grote betrouwbaarheidsintervallen. Plus dat we nog maar heel weinig mensen hebben die langer dan 4 maanden voor de onderzoeksperiode volledig waren gevaccineerd.

Dus als je die afnemende werking niet kunt aantonen, en je weet je tekortkomingen van het onderzoek, dan zou ik wat dat onderzoek betreft gewoon zeggen dat de onderzoeksopzet je geen mogelijkheid biedt om daarover uitspraken te doen. Om te voorkomen dat gedacht wordt dat trends, die met beter opgezet onderzoeken in het buitenland, zijn aangetoond, in Nederland niet voorkomen.

Ten slotte

De onderzoeksresultaten laten ook iets anders zien. Dat bijvoorbeeld bij de groep ongevaccineerden tussen 15 en 29 jaar het aantal ziekenhuisopnames nooit meer is geweest dan 1 per 250.000 uit die groep per dag. Ook niet bij de grote uitbraak van begin juli. Bij de groep ongevaccineerden tussen 30 en 49 jaar is dat nooit meer geweest dan 1 op de 75.000 uit die groep per dag. Van de groep ongevaccineerden tussen 50 en 69 jaar is dat nooit meer geweest dan 1 op de 25.000 per dag. En bij de groep ongevaccineerden  boven de 70 jaar is dat nooit meer geweest dan 1 op de 15.000 per dag.

Door dat te beseffen levert dat ook wel een soort van relativering op van de individiule kans om in het ziekenhuis te belanden door Covid-19.

En welke conclusie ik als RIVM en als media vooral zou trekken is de volgende:

Hoe kan het zijn dat we bij zo een crisis, met zulke grote gevolgen, nog steeds zulke slechte data hebben? Want het was al heel belangrijk om goede data te hebben zowel voor het beleid als voor het maken van afgewogen individuele beslissingen. De komende maanden zal dat nog veel belangrijker worden, juist door de bevindingen van die onderzoeken uit het buitenland. Maar nog steeds blijft het over de hele linie doormodderen met de kwaliteit van de data.

Dus morgen de toegezegde consequenties van de onderzoeken voor het beleid.

In de tussentijd, lees even de besluitvorming in Denemarken. Die hebben besloten dat per 10 september Covid-19 van de A-lijst gaat van ziektes die een bedreiging zijn voor de samenleving. Alle daaraan gekoppelde noodmaatregelen verlopen dan. In Denemarken is het aantal positief getesten per 100.000 inwoners vrijwel gelijk aan die van Nederland nu en het aantal ziekenhuisopnames is ongeveer 2/3e.

Steun onze site met af en toe een financiële injectie. Klik hier voor een (kleine) donatie.