De vreemde zetelpeiling(en) van EenVandaag

Waar komt de winst van JA21 vandaan?

Dinsdag kwam EenVandaag met zijn nieuwste peiling uit. Die wordt sinds augustus vorig jaar uitgevoerd door Verian. Daarvoor deed Ipsos dat.

Normaal is die peiling alleen aan het eind van de maand, maar twee weken geleden, na de val van het kabinet, was er een tussentijdse uitgevoerd. De peiling van dinsdag werd vergeleken met die van twee weken eerder. De verschuivingen in die twee weken van deze peiling zijn echter volledig onbegrijpelijk en bevestigen de problemen die de EenVandaag peilingen hebben, met name met de score van de VVD.

Dat JA21 naar 9 zetels ging was op zichzelf niet onbegrijpelijk (ook Peil.nl meldde zaterdag 8 zetels voor JA21), maar volgens EenVandaag/Verian was de stijging in twee weken 7 zetels (vanaf de 2 die deze partij op 10 juni nog zou hebben). Bij Peil was de stijging “slechts” 3. Twee weken eerder stond JA 21 namelijk al op 5 zetels. Na een geleidelijke opmars die al een aantal maanden duurt.

Het meest opmerkelijke bij de EenVandaag peiling was echter hoe de verschuivingen waren bij de andere partijen. Want als JA21 er 7 wint, moeten die ergens vandaan komen.

Dit zijn de partijen, die volgens deze peiling in die twee weken in zetels zijn achteruitgegaan:

• D66 -2 zetels
• ChristenUnie  -2
• SP -1
• PvdD -1
• DENK -1
• PVV -1

Maar de VVD ging niet achteruit volgens die peiling, en zou op 26 zetels zijn blijven staan die twee weken geleden ook waren gemeten.

Op de site van 1Vandaag is ook nog te zien waar de zetels van JA21 vandaan zouden komen in relatie tot TK2023. Daaruit zou blijken dat 4 zetels afkomstig waren van mensen die aangaven niet gestemd te hebben. Van D66 zou een halve zetel komen en van de ChristenUnie ook.

Maar waar zouden dan die andere anderhalve zetel naartoe gegaan zijn van D66 en van ChristenUnie, die in deze twee weken verdwenen waren??

En hoe kan het dat als een rechtse partij in één klap 7 zetels wint, vrijwel alle zetels die verloren worden van de linkse partijen afkomstig zijn?

Het antwoord is heel duidelijk: dat kan gewoonweg niet! En het beeld dat de peiling van EenVandaag/Verian dinsdag gaf, was ronduit gezegd, fout.

Het laat – weer – zien dat de EenVandaag peiling geen goed beeld geeft van de ontwikkelingen onder het electoraat. En met name betreft dat de score(s) van de VVD.

Hieronder onderbouw ik dat.

Overgangentabellen

Ik voer al bijna 50 jaar met grote frequentie zetelpeilingen uit. Daarbij richt ik me bij het bepalen van de uitslagen vooral op de ontwikkeling van de overgangen van kiezers tussen de partijen. (Volgens Sander Schimmelpenninck in zijn column maandag jl. in De Volkskrant ben ik een “peilingpooier”. )

Ik maak daarbij tabellen waar de huidige stemkeuze van de ondervraagde wordt afgezet tegen de stemkeuze bij de laatste verkiezingen. Door de nieuwste tabel te vergelijken met de vorige metingen kan een heel goede indruk gegeven worden van het wat er electoraal aan de hand is.

Door alleen uit te gaan van de eindscores van partijen word je namelijk teveel afhankelijk van de steekproefmarges, die het gevolg zijn van het beperkte aantal Nederlanders dat wordt ondervraagd. Want wat heb je aan een uitslag dat een partij op 20 zetels staat plus of min 3, als de verschuivingen van keer op keer in het echt doorgaans – veel – kleiner zijn dan 3 zetels? Als 60.000 Nederlanders in een periode van de ene naar de andere partij gaan dan is dat nog steeds slechts 1 zetel (en amper een half procent)!

Alleen bij grote politieke gebeurtenissen zijn verschuivingen van 3 of meer zetels echt aan de hand.  Bedenk dat 3 zetels minder of meer bij een partij ongeveer 200.000 kiezers zijn die minder of meer op een partij stemmen. En er gaan wel eens maanden voorbij zonder dat ik een verschuiving van die omvang van 3 zetels zie.

Toen na de val van het kabinet de PVV in onze peiling 5 zetels won, was goed te zien dat van degenen die PVV hadden gestemd ineens 75% zei weer PVV te zullen stemmen, terwijl het kort daarvoor 65% was. Alleen dat zijn al 3  à 4 zetels. En daarnaast zien we dan wat meer kiezers van andere (rechtse) partijen naar de PVV overstappen.

Bij de peiling van Peil.nl (met bijna 10.000 ondervraagden met ruim 1200 kiezers die in 2023 VVD hebben gestemd) zag ik twee weken geleden dat ruim 65% aangeeft weer VVD te stemmen en 5% van de VVD-kiezers toen JA21 koos. Maar afgelopen weekend zag ik dat het 5  procentpunten minder trouwe VVD- stemmers er waren en 5 procent punten meer die naar JA21 gingen. Deze vertegenwoordigen ruim 1 zetel.

EenVandaag/Verian heeft doorgaans een steekproef van rond de 1500 personen. Dat zijn er 6 keer zo weinig als Peil.nl en dat houdt in dat de overgangentabel ook op veel minder ondervraagde is gebaseerd.

Dus van de 3 zetels die JA21 in 2 weken bij Peil won (van 5 naar 8) kwam ruim 1 zetel van de VVD. Bij geen van de linkse partijen was een stijging van de overgangen in de richting van JA21 te zien (het was nul of vrijwel nul en dat bleef het). Maar bij PVV, NSC en BBB was vrijdag jl., net zoals bij de VVD een stijging met drie tot vijf procent punten te zien in de richting van de JA21. Doorgaans gingen die van andere partijen af. (Bij NSC zien we bij voorbeeld dat de overgangen in de richting van de VVD minder werden en dus daarvoor JA21 in de plaats kwam).

Samen zijn die dus goed voor die stijging van 3 zetels van JA21 sinds 2 weken geleden. Allemaal van het rechtse politieke spectrum en niet van het linkse.  En we stelden ook een daling van 2 zetels van de VVD vast doordat die partij eigen kiezers aan JA21 kwijt raakte en er minder overgang was van NSC naar de VVD, omdat die kiezers nu naar JA21 gingen.

Maar niets hiervan werd zichtbaar gemaakt door de EenVandaag/Verian peiling.  De VVD bleeft stabiel staan en verloor niets in de richting van JA21 werd er gesuggereerd. En het waren linkse partijen die de afgelopen 2 weken vooral verloren hadden.

Waardoor de kijkers naar EenVandaag het beeld onthouden werd dat de VVD verder verzwakt was door de ontwikkelingen van de laatste tijd en de stijging van JA21.

Maar dat de peilingen van EenVan daag veel problemen hebben met de VVD is ook op een andere manier aan te tonen.

De overschatting van de VVD

Tot augustus 2024 werden de peilingen van EenVandaag verzorgd door Ipsos. Daarnaast voerde I&O ook peilingen uit. Beide waren opgenomen in Peilingwijzer. (Peil.nl heeft zich in mei 2019 teruggetrokken uit Peilingwijzer. Hier wordt het uitgelegd).

In 2024 gingen Ipsos en I&O samen. EenVandaag ging toen de opdracht voor de zetelpeiling verlenen aan Verian en Ipsos/I&O kwamen met hun eigen peiling, met de methode die I&O altijd had toegepast. Die wordt verder de I&O peiling genoemd.

Peilingwijzer laat in een  tabel zien hoe de cijfers van de beide bureaus over o.a. de VVD verschilden.

• Het verschil tussen Ipsos (tot de zomer 2024) en I&O was gemiddeld 1.2% (bijna 2 zetels)
• Het verschil tussen Verian (na de zomer 2024) en I&O was gemiddeld 1.8% (bijna 3 zetels).

Dus bij de EenVandaag metingen sinds de afgelopen zomer scoort de VVD gemiddeld steeds 3 zetels hoger bij EenVandaag dan bij I&O. Bij voorbeeld 2 weken geleden scoorde de VVD bij EenVandaag 26 zetels en bij I&O 23.

Als ik dan de grafiek van Peilingwijzer pak, waarop die peilingen van de VVD staan vermeld van EenVandaag-Verian en I&O en ik zet op die grafiek ook die van Peil.nl dan is goed te zien dat de peilingen van I&O en Peil.nl voor wat de VVD betreft wel vrij goed met elkaar in lijn zitten en dat dus Verian een stuk hoger is.

De oranje bolletjes zijn de metingen van EenVandaag-Verian, de grijsblauwe zijn die van I&O en e felblauwe van Peil.nl. De zwarte streep is de score van Peilingwijzer op basis van de eerste twee metingen.

Misleidend

Goed te zien valt hoeveel hoger de scores van de VVD bij EenVandaag zijn dan die van I&O en Peil.nl. De trend is wel ongeveer hetzelfde, maar als naar de peilingen wordt gekeken in dan geven I&O en Peil.nl een duidelijk beeld van een dalende VVD, maar dat wordt niet gecommuniceerd via de uitslag van EenVandaag Verian, die wel JA21 7 zetels stijging weergeeft in 2 weken, maar ook aangeeft dat de VVD ondertussen stabiel is gebleven.

Ik vind het zowel Verian als EenVandaag aan te rekenen dat ze deze uitslag gewoon aan het publiek doorgaven. Nadat deze uitslag was vastgesteld hadden ze of moeten besluiten deze uitslag niet te publiceren of met de nodige waarschuwingen, rondom zowel de mate van betrouwbaarheid als de foute indruk die de verschuivingen gaven.

De melding van EenVandaag dat 4 zetels winst van JA21 afkomstig waren van kiezers, die de vorige keer niet hadden gestemd, is ook een dooddoener. Want als die 4 zetels dan naar rato waren afgegaan van de andere partijen, dan zou dat dus met name de grote partijen betreffen, inclusief de VVD, en niet vrijwel alleen D66 en ChristenUnie.

Het is jammer dat de deze peiling op zo een belangrijke plek in de nieuwsvoorziening (Op Nederland 1 na het NOS-Journaal) zo de plank misslaat.