2024: éénderde meer 40- tot 50-jarige vrouwen gestorven

Leestijd: 6 minuten

Ieder jaar kan er in principe oversterfte plaatsvinden. Tot 2020 kon dat komen door een sterke seizoensgriep of een hittegolf in de zomer. De periode waarin dat plaatsvond was altijd redelijk beperkt. Bij een hittegolf niet meer dan één of twee weken en bij griep meestal tussen de vier en acht weken. En vooral na een griepepidemie met oversterfte zag je dan daarna ondersterfte.

Oversterfte treedt op als in een bepaalde periode van minimaal een week de werkelijke sterfte duidelijk groter is dan de verwachte sterfte. Die verwachting noemen we ook wel de baseline. Het tellen van het aantal overledenen wordt door statistiekbureau CBS uitgevoerd, kost wat tijd maar het is geen moeilijke klus. Het is een stuk lastiger om een betrouwbare baseline uit te rekenen. Een goede methode is om per leeftijdsgroep en geslacht naar de sterfte in een periode te kijken waar geen rare dingen zijn gebeurd die grote invloed hebben gehad op de sterfte. Dat betekent dat de einddatum van de beschouwde periode vóór de start van corona moet liggen.

Wij hebben gekozen, in navolging van bijvoorbeeld Herman Steigstra et al en Ronald Meester et al, om de periode te beginnen in 2010. De breedte van de leeftijdsgroep is zo klein mogelijk gekozen nl. op één jaar. Om de invloed van vergrijzing en migratie uit te sluiten kijken we niet naar de absolute sterfte per leeftijdsgroep, maar naar de sterfte per 100.000 individuen binnen die leeftijdsgroep. Op basis van lineaire extrapolatie (trend) van de sterftecijfers per groep per 100.000 in de periode 2010-2019 maken we een schatting van die voor volgende jaren. We corrigeren niet voor ondersterfte (minder sterfte dan verwacht) die na een oversterftegolf zou moeten optreden.

De cijfers van 2024

CBS heeft op 11 februari een overzicht gepubliceerd van de sterfte in 2024 per leeftijd. Deze aantallen zijn in de volgende tabel getotaliseerd per leeftijdsgroep van 10 jaar (behalve de eerste groep, die heeft een breedte van 30 jaar, en de laatste groep, die telt alle overledenen van 90 jaar of ouder). Ook de (met de methode hierboven beschreven verkregen) baseline is voor deze groepen in de tabel opgenomen. De werkelijke sterfte minus de baseline is dan de oversterfte.

De totale oversterfte komt rond de 11.000 uit, waarbij de meeste oversterfte bij mannen optreedt.

Als we naar de groepen kijken lijkt het beeld niet anders, want de grootste oversterfte vinden we bij mannen in de groep 70 – 80. Toch zeggen deze absolute aantallen niet zo veel. We weten immers dat de sterftekans toeneemt naarmate men ouder wordt. Daarom gaan we op een andere manier naar de oversterfte kijken, namelijk door de oversterfte te delen door de verwachte sterfte.

Voor de groep 70 – 80 bij mannen komt die berekening uit op 3.171 / 20.427 = 15,52%. Als je datzelfde doet voor de groep 50 – 60 zie je op je rekenmachine als uitkomst staan: 15,94%. Oftewel procentueel gezien is de oversterfte in laatstgenoemde groep groter, al is het absolute aantal overledenen daar 5x zo klein.

Bij vrouwen vinden we procentueel de grootste oversterfte in de groep 40 – 50 namelijk 30,15%, de een-na-grootste is de groep 30 – 40 met 22,47%. Dat zijn beide bizar hoge cijfers. In absolute zin gaat het om oversterfte van 246 resp. 91 gevallen.

Kijkend naar deze cijfers is dus de conclusie dat in absolute zin de oversterfte bij mannen in totaliteit groter is dan bij vrouwen en dat geldt ook bij drie groepen. Echter bij de vrouwen vinden we een maximale procentuele oversterfte in één groep die bijna 2x zo hoog is als het maximum bij mannen in één groep. 

Oversterfte door de jaren heen

We weten dat de coronagolven in 2020 en 2021 hebben gezorgd voor oversterfte. Tot halverwege 2021 liet die oversterfte zich goed verklaren door de sterfte door of met Covid-19. Vanaf dat moment groeide de zgn. “onverklaarde” oversterfte. In een normale situatie zou na een sterke griepgolf de sterfte weer normaal moeten worden (met zelfs de neiging tot ondersterfte), maar dat is niet hetgeen we zien: de oversterfte blijft hoog. Laten we de oversterfte van 2024 dan maar eens vergelijken met die in de andere jaren. Dat doen we eerst voor mannen:

Dit plaatje geeft de oversterfte weer bij mannen sinds de intrede van corona, de maatregelen en de vaccinaties. Dat zijn dus de jaren 2020 t/m 2024. We noemen dit de coronajaren. Voor de vergelijking hebben we ook 2019 erbij gezet, in totaliteit was er geen oversterfte, maar per groep zien we wel kleine plusjes of minnetjes in de buurt van maximaal +/- 1,5%.

De absolute toppen qua oversterfte worden bereikt in het tweede coronajaar voor de groepen 50 – 60 en 70 – 80. Sowieso scoren deze groepen in meerdere jaren hoog: groep 50 – 60 in vier van de vijf coronajaren, groep 70 – 80 zelfs in alle coronajaren.

Bij de groepen jonger dan 50 echter worden de toppen pas in of na het derde coronajaar (2022) bereikt. Dat duidt erop dat Covid-19 in die jaren niet de belangrijkste oorzaak van de oversterfte is geweest.

Het plaatje bij de vrouwen ziet er totaal anders uit. Vanaf 50 jaar komt de oversterfte op jaarbasis nooit hoger uit dan 9%. En dat geldt ook voor de groep jonger dan 30, echter daar scoort 2024 in verhouding met de overige coronajaren relatief hoog. De toppen concentreren zich echter in de groepen 30 – 40 en 40 – 50. Bij de groep 30 – 40 scoren drie van de vijf coronajaren nabij de 20% oversterfte. Dat is fors. De overige twee ca. 10%. Maar de groep 40 – 50 spant de kroon. In vier van de vijf coronajaren ligt de procentuele oversterfte in de buurt van de 20%, met uitschieters in 2022 tot bijna 28% en 2024 tot ruim 30% zoals ook in de vorige paragraaf aangegeven. 

In zes van de acht leeftijdsgroepen is de procentuele oversterfte in 2024 groter dan die in 2023, in vier de van acht groepen is deze zelfs in groter dan die in enig jaar.

Zowel bij mannen als vrouwen is de procentuele oversterfte door de jaren heen in de groep 60 – 70 én 90 plus het kleinst.

Klopt de baseline 40 – 50 voor vrouwen wel?

Nu dringt zich de vraag op, hoe goed is de baseline voor de groep 40 – 50 voor vrouwen, waar dus sprake is van 30% oversterfte? Dat gaan we in deze paragraaf onderzoeken. Voor een artikel elders hadden we de volgende plaatjes al tot 2022 gemaakt, nu voegen we daar de jaren 2023 en 2024 aan toe. Het gaat om de sterfte per vijfjaarsgroep 40 – 45 en 45 – 50. De plaatjes zien er als volgt uit:

Aan beide grafieken is te zien dat in de periode 2010 – 2019 er duidelijke gezondheidswinst is opgetreden. R2 is een maat voor de betrouwbaarheid van de lineaire regressielijn, dat is de dunne blauwe lijn. R2 kan variëren tussen 0 en 1. Hoe lager, hoe minder correlatie en hoe hoger des te meer. Een R2 van 0,84 resp. 0,91 geeft aan dat de betrouwbaarheid van de regressielijn groot is. Dat wil zeggen dat de kans groot is, dat in een normale situatie de sterfte in 2020 t/m 2024 in de buurt zal liggen van de blauwe lijn. De blauwe lijn vormt aldus een goede en betrouwbare baseline voor de bepaling van de oversterfte.

In beide grafieken is te zien dat de werkelijke sterfte in de jaren 2020 t/m 2024 (de rode bolletjes) duidelijk boven de baseline komt te liggen. De afstand tussen de rode bolletjes en de baseline is het grootst voor de jaren 2022 en 2024. Dat zien we ook terug in de procentuele oversterfte zoals in de voorgaande paragraaf besproken.

Mogelijk zou toepassing van een niet-lineaire extrapolatie tot een baseline kunnen leiden die in de periode 2020-2024 iets hoger ligt, waarbij dan de grootste verhoging op zal treden bij 2024. Wellicht dat dan de procentuele oversterfte geen 30% zal bedragen maar 25 of zelfs 20%. Maar ook dat is nog steeds veel te veel. We erkennen dus wel dat niet-lineaire extrapolatie mogelijk tot lagere procentuele oversterfte zou kunnen leiden. Wij zien echter geen aanleiding om onze baseline te herzien.

Ons doel is maatschappelijke aandacht te vragen voor de oversterfte, teneinde via voortgezet onderzoek de oorzaken te achterhalen en te elimineren. De oversterfte van 30% bij vrouwen van 40 – 50 jaar is opnieuw een signaal dat er écht iets aan de hand is.

Conclusies

Alhoewel het aantal overlijdens aan Covid-19 al sinds 2022 een sterk dalende trend vertoont, is er nog steeds sprake van oversterfte in Nederland voor het vijfde achtereenvolgende jaar, wat niet eerder in de geschiedenis is voorgekomen. Het deel “onverklaard” neemt daarbij steeds verder toe.

In totaliteit is de oversterfte bij mannen in 2024 groter dan bij vrouwen. Per leeftijdsgroep is dat echter anders:

• Bij mannen is die procentueel het hoogst in groep 50 – 60, bijna 16%;
• Bij vrouwen is dat in groep 40 – 50, ruim 30%.

De hierboven genoemde conclusies maken de noodzaak duidelijk om het onderzoek naar de “onverklaarde” oversterfte te continueren en uit te breiden met ALLE mogelijke oorzaken en niet alleen post-covid, uitgestelde zorg of lockdown-stress.

Dit artikel is met toestemming overgenomen van virusvaria.nl