De Keulemans clash, een reconstructie

De uitnodiging

Op 12 augustus plaatste ik, Herman Steigsta, een uitnodiging op Twitter aan Maarten Keulemans, om samen eens te kijken naar wat de verklaring zou kunnen zijn voor de onverklaarde oversterfte. Het CBS schrijft deze sterfte toe aan corona. Dit was die uitnodiging.

Voordat we verder gaan, eerst even de uitleg van deze grafiek, want dat is belangrijk voor het begrijpen van het vervolg.

De bovenste dubbele rode lijn is het aantal overlijdens aan corona dat het CBS heeft vermeld in hun rapport Sterfte en oversterfte in 2020 en 2021. Het is cumulatief weergegeven, zodat je op elk moment in de tijd kunt zien hoeveel mensen er tot dat moment aan corona zijn overleden. Tot augustus 2022 dus ongeveer 45.000 lezen we in deze grafiek.

De grijze lijn geeft de oversterfte weer. Dat is het aantal mensen dat er meer overleed in vergelijking met de verwachting tot aan dat moment. Deze cijfers zijn ook op basis van het CBS-rapport. We zien dat de totale oversterfte in augustus uitkomt op rond de 33.000 (over de “Oversterfte” in relatie tot de “Bandbreedte” heeft Anton Theunissen inmiddels een zeer lezenswaardig artikel geschreven: Bandbreedtes voor dummies).

Nu is er iets merkwaardigs, dat ook al in het CBS rapport is te lezen: er zijn veel meer overlijdens aan corona zelf dan je zou verwachten op basis van de oversterfte. Kennelijk overlijden er nu veel minder mensen aan andere oorzaken dan vroeger. Dit zien we met name aan het aantal overlijdens aan ademhalingsziekten: op de top van de epidemie 60% minder dan in andere jaren. Dit verschil is in de grafiek te zien als de onderste rode lijn. De netto oversterfte, 15.000 mensen minder overleden als verwacht zonder corona, was de aanleiding tot de uitnodiging aan Keulemans. Tot zover maar even deze beschouwing.

Maarten Keulemans

Tot mijn verrassing nam Maarten Keulemans de uitnodiging aan en stuurde mij een vraag of hij mijn Excel gegevens mocht krijgen. Uiteraard heb ik daar positief op gereageerd, wie A zegt moet ook B zeggen toch? Dit was zijn verzoek:

Per ommegaande heb ik de cijfers verstuurd en de volgende dag al antwoord gekregen op Twitter. Tot mijn grote verrassing trok Keulemans de juistheid van mijn cijfers in twijfel. Een lange Tweet als antwoord, ondersteund met vele grafieken, waarvan deze grafiek van Keulemans de belangrijkste was:

Zijn conclusie was dat mijn berekening van de oversterfte helemaal fout was, want ik zou de bandbreedte genegeerd hebben: “Doordat je de marges weglaat, tover je coronadoden weg.”. Dat zou betekenen dat er 10.000 minder oversterfte zou zijn dan volgens mijn grijze lijn weergegeven wordt en krijgen we de zwarte streeplijn. Nog gekker is het dan dat er dan niet 15.000 minder zijn overleden aan andere oorzaken, maar liefst 25.000. De onderste rode lijn zou dan ook 10.000 lager moeten liggen (niet opgenomen in de grafiek van Keulemans).

Heel bijzonder, want dit zijn gewoon de CBS-cijfers. Er ontstaat een discussie op Twitter die na te lezen is op Twitter:

Al snel verplaatst Keulemans de discussie naar een privégesprek op Twitter. De 10.000 verschil wordt langzaam en in stapjes door hem afgebouwd onder begeleiding van steeds heftiger bewoordingen, die ik de lezer zal besparen (ze zijn ook rijkelijk terug te vinden op Twitter zelf). Dit zijn de stapjes die Keulemans maakt:

• Doordat je de marges weglaat, tover je coronadoden weg. (10.000).
• Jouw cijfers iets te hoog, de mijne iets te laag (=Poldervoorstel Keulemans).
• CBS komt uit op 29.206, jij 33.000.
• CBS komt uit op 29.951 (zie CBS rapport), jij 33.000.
• Probleem is dat CBS zich niet aan eigen definities houdt.

Het laatste CBS cijfer van 29.951 dat door Keulemans wordt genoemd (alles dus via privégesprek) komt perfect overeen met mijn cijfers. De 33.000 die Keulemans noemt, is in de grafiek mijn eindtotaal 7 maanden later op 1 augustus 2022. Zeer merkwaardig dat Keulemans deze discussie afsluit met een sneer naar het CBS dat zijn zaakjes volgens hem niet op orde heeft.

De samenvatting van het gesprek met Keulemans op Twitter, aangevuld met conclusies uit ons tweegesprek, is te vinden op Twitter. Keulemans antwoordt met deze Tweet:

Heel bijzonder, want Keulemans startte en herstartte zelf het gesprek achter de schermen van Twitter. Als we moeten spreken in termen van “Valstrik” en “Pakken”, is het precies andersom. Mijn cijfers waren nodig om zijn verhaal aan op te hangen en later buiten het zicht van het grote publiek om te trachten zijn eigen gelijk op te leggen.

Uit het “gesprek” sprak geen enkele bereidheid om de conclusies met de meelezende Twitteraars te delen. Vandaar mijn keuze om de conclusies zelf over te nemen op het openbare gedeelte van Twitter. Omdat ik inmiddels door Keulemans geblokkeerd ben, is het voor meelezers lastig om het verhaal te volgen. Vandaar ook dit blog met uitleg.

Journalistieke etiquette

Het is in de journalistiek gebruikelijk dat men zich houdt aan een zekere etiquette. Die is hier meerdere malen geschonden en dat is zeer kwalijk! Dit zijn de feiten

• Hoor en wederhoor. Na het bij mij opvragen van de cijfers, zijn er in de ogen van Keulemans heel andere conclusies getrokken en werden zonder wederhoor direct gepubliceerd.
• Wetenschappelijke feiten (de CBS-cijfers) worden uitgebreid met een persoonlijke interpretatie van Keulemans zelf en leiden zo tot “Desinformatie”. Een kwalijke zaak, want veel mensen hecht(t)en aan de mening van Keulemans.
• De uitleg op Twitter wordt doorspekt met denigrerende kwalificaties van mij, ik zal ze hier niet herhalen, de lezer komt ze vanzelf tegen.
• Nadat ook Maarten zich de fout in zijn analyse realiseert, wordt de oorzaak neergelegd bij het CBS: “houdt zich niet aan eigen definitie”. Het CBS wordt dus weggezet als een incapabele organisatie. Hier een interessant antwoord van Ruben van Galen (CBS) over de Rekenwijze bij Oversterfte die daarmee netjes uitlegt hoe het wel zit.
• Nadat ik op Twitter verslag deed van het “besloten gesprek”, heeft Keulemans op rijkelijke wijze zijn ongenoegen gespuid op Twitter (ik probeer het zo netjes mogelijk te verwoorden). Dit is door het blokkeren van mij helaas niet meer leesbaar.

Keulemans heeft een “Disclaimer” op zijn Twitteraccount staan dat hij op persoonlijke titel communiceert. Maar dat neemt niet weg dat, als ik werkgever zou zijn (de Volkskrant in dit geval), ik niet blij zou zijn met dergelijke onprofessionele uitingen en dat ik zeker met hem in gesprek zou gaan. Een dergelijke intensiteit voor het verspreiden van desinformatie past niet bij een krant waarvan je zou moeten verwachten dat ze op een integere manier de lezer van betrouwbare informatie voorzien.

En ja, het is niet gebruikelijk om uit een één-op-één gesprek te citeren, maar als je als journalist publiekelijk onwaarheden en desinformatie verspreidt (ik druk het uiterst vriendelijk uit!), dan is dit de enige mogelijkheid nog om het te corrigeren.

Aaanvulling Maurice de Hond: Al meerdere malen heb ik beschreven hoe Keulemans er een potje van maakt als hij met data bezig is. Zo kwam hij in februari jl. met de berekening dat de maatregelen in 2020 140.000 doden hadden voorkomen. Een belachelijke uitkomst gebaseerd op uit de lucht gegrepen aannames (zoals een IFR van 1% en dat 80% van de bevolking anders in 2020 geïnfecteerd zou zijn geraakt).  Als we als referentie Zweden nemen dan kan vastgesteld worden dat daar in 2020 met ruim de helft van onze bevolking 10.000 Covid-doden te betreuren zijn geweest. Wat ook laat zien hoe belachelijk het sommetje van Keulemans was.

Ook is er een waslijst van laatdunkende opmerkingen van Keulemans over derden, zoals ik. Dit was bij voorbeeld zijn tweet toen ik eind mei 2020 op een artikel van hem reageerde,  dat ik daarover al 7 weken eerder geschreven had, maar dat die informatie volledig werd genegeerd of waarop zelfs laatdunkend werd gereageerd. Ik was immers geen “wetenschapper”. 

Hoe problematisch de persoonlijkheid van Keulemans is blijkt ook uit het feit dat hij er niet voor terugdeinst te liegen als het in zijn kraam te pas komt. Op 4 maart jl. schreef hij naar aanleiding van een tweet van mij met inhoudelijke kritiek het volgende:

Dit is volledig uit de lucht gegrepen. En dan nog wel met aanhalingstekens “er is een verrader in jullie midden”. 

Ik heb vanaf eind maart 2020 een aantal keren bij diverse journalisten van De Volkskrant en bij de hoofdredacteur aandacht gevraagd voor inhoudelijke zaken rondom Covid-19, waarvoor ik bij Maarten Keulemans geen voet aan de grond kreeg. Maar nooit is dat gepaard gegaan met dit soort kwalificaties als “er is een verrader in jullie midden”. Echter, het is helaas een bekend patroon van Keulemans die het met de waarheid niet zo nauw neemt, en wat we dus ook herkennen in de beschrijving van Herman Steigstra over zijn ervaringen met hem.