Het wonder dat immuniteit heet

We volgen de corona epidemie nu bijna 2,5 jaar en vanaf het begin af aan zijn onze rekenmodellen gebaseerd op het zogenaamde SIR model, dat een rekenkundige basis vormt voor het beschrijven van een epidemie. Het reproductiegetal bepaalt hoeveel mensen er gemiddeld worden besmet door één persoon en dat wordt op zijn beurt weer bepaald door de opgebouwde immuniteit in relatie tot de besmettelijkheid van het virus. Hoe meer mensen er besmet zijn geweest, hoe kleiner de kans wordt dat je het virus nog kunt doorgeven.

Het was onze eigen MP Mark Rutte die dit fenomeen (ongewild?) benoemde in zijn befaamde televisie toespraak op 16 maart 2020 en sprak over de op te bouwen groepsimmuniteit. Hopelijk zou een vaccin ons daarbij helpen dat punt te bereiken. Niet lang daarna verdween het begrip “Groepsimmuniteit” uit het vocabulaire dat door overheid en RIVM werd gebruikt. Al het geld werd gezet op de vaccins, zelfs de website van WHO definieerde immuniteit als iets dat je alleen uit een spuitje kon verkrijgen:

Herd immunity against COVID-19 should be achieved by protecting people through vaccination, not by exposing them to the pathogen that causes the disease. Read the Director-General’s 12 October media briefing speech for more detail.

Maar hoe zit dat nu toch met die opgebouwde immuniteit. Onderzoeken laten inmiddels wel schoorvoetend zien dat natuurlijke immuniteit superieur is aan vaccinatie, maar hoeveel immuniteit hebben we nu eigenlijk? Het lastige is dat het slecht te meten is. Enkele weken na een besmetting kunnen we nog wel de antistoffen aantonen die het lichaam aanmaakte om het virus te bestrijden, maar zoals gebruikelijk bij elke infectie, verdwijnen deze na 4-6 maanden. Een natuurlijk proces, want logischerwijs wil je niet dat je lichaam continue antistoffen aanmaakt. Alleen de geheugencellen (de T-cellen) onthouden de kennis om de benodigde antistoffen opnieuw aan te maken bij een volgende besmetting, maar die worden bij een zelftest niet aangetoond.

Hoe krijgen we er zicht op?

Kunnen we daar dan geen inzicht in krijgen? Jazeker! We kunnen cijfermatig twee groepen vergelijken, die onder iets verschillende omstandigheden deze epidemie hebben doorgemaakt en zien hoe die verschillen in omstandigheden hebben geleid tot verschillen in de cijfers.

Maar hoe kunnen we nu twee verschillende groepen onderscheiden? Nederland heeft gelukkig een buurland dat een vergelijkbare bevolkingssamenstelling heeft en een klimaat dat ook vrijwel overeenkomt. België heeft alleen een eigen regering en daarmee een eigen beleid, dat soms grote verschillen laat zien en het is interessant om dan juist de momenten te bestuderen waar die verschillen tot uiting komen.

Dat gaan we in dit artikel verder uitdiepen. We kijken hoe het aantal ziekenhuisopnames in de beide landen verloopt. Het is namelijk opvallend dat de Belgische en Nederlandse cijfers altijd wonderlijk met elkaar overeenkomen, ondanks het feit dat België 30% minder inwoners heeft. Het feit dat België relatief meer ziekenhuisbedden beschikbaar heeft dan Nederland, zal het verschil mogelijk verklaren.

Laten we eerst de grafiek eens tonen, waar de beide cijfers bij elkaar komen:

We zien hier de Nederlandse en Belgische opnamecijfers die een zeer grote mate van overeenkomst hebben, maar ook een aantal markante verschillen. We hebben deze momenten met vier ster-paren aangeduid en die zullen we hierna afzonderlijk bespreken.

De Paradox van de Maatregelen

In juni 2021 beschreven we al wat het vermeende effect van maatregelen zou zijn. Mark Rutte sprak destijds ook al van het Flatten the curve principe en dat is ook wat maatregelen in beginsel doen. Het was nuttig om de eerste golf af te vlakken met de maatregelen aan het begin van de epidemie. Zonder ons massaal binnenblijven, zouden de ziekenhuizen overbelast zijn geraakt. Maar alle maatregelen die daarna volgden, hadden slechts een afremmend effect. Zowel wij als het OMT spraken van de Paradox van de Maatregelen, maar we bedoelden daar verschillende fenomenen mee.

In ons artikel “De Paradox van de Maatregelen”, lieten we zien dat het alleen de opgebouwde immuniteit is die de uiteindelijke immunologische situatie bepaalt en niet het inzetten van maatregelen die een tijdelijk effect hebben. Dit is één van de grafieken die we daar lieten zien als mogelijk effect van 5% van een avondklok:

Als de avondklok (of willekeurig welke andere maatregel) een remmend effect van 5% zou hebben op de verspreiding, dan zouden we bij de komst van de Alpha variant eerst nog een verdere daling hebben gezien (de groene stippellijn). Na twee maanden zou dan een stijging tot boven de zonder avondklok te volgen curve. Het netto-effect is uiteindelijk nihil, omdat de opgebouwde immuniteit bepalend is. Het probleem is natuurlijk dat deze situaties mèt en zonder avondklok niet in een Nederlands experiment te toetsen zijn.

Maar omdat er op enkele cruciale momenten verschillen waren in de Belgische en Nederlandse situatie, kunnen we op deze vier momenten precies het beschreven verloop waarnemen. Vier experimenten dus door de Nederlandse en Belgische cijfers met elkaar te vergelijken en in elk van deze vier experimenten zien we het beschreven fenomeen terug komen.

1. De tweede golf

De tweede golf is eigenlijk het verlengde van de eerste golf. De eerste golf kwam in maart 2020 en stopte door een combinatie van ons massaal binnenblijven. De eerste schrikbeelden uit Bergamo deden zijn werk, later aangevuld door de “intelligente lockdown” en het begin van het warmere weer eind april. In feite kregen we te maken met een variant van het oorspronkelijke Wuhan virus met de code D614G, die zich in Europa verder verspreidde.

In de zomer van 2020 waren er weinig besmettingen, maar het aantal liep vanaf juli wel weer als een veenbrand op, zowel in Nederland als België, mede door de komst van diverse, telkens iets besmettelijker varianten. Na de hittegolf in augustus, liepen in de loop van september in beide landen de besmettingen exponentieel op en ontstond de tweede golf.

Het verloop was vrijwel exact volgens ons rekenmodel. Wel is het zo dat kleine verschillen in omstandigheden (maatregelen en gedrag) de hoogte van de top flink kunnen beïnvloeden. Daarom waren er in België op de top bijna tweemaal zoveel ziekenhuisopnames als in Nederland. Kleine verschillen in gedrag kunnen op termijn flinke verschillen in besmettingen opleveren. De top van de curve wordt bereikt als er voldoende immuniteit is opgebouwd en het aantal besmette personen op dat moment, bepaalt dan voornamelijk hoe ver de golf nog gaat doorlopen en dus voor extra immuniteit gaat zorgen.

Door het hogere aantal besmettingen in België gedurende de tweede golf, was een extra opbouw van immuniteit het gevolg en daardoor een steilere daling, die nog tot februari voortduurde.

Toen in zowel Nederland als België eind november met een flinke vertraging de herfst aanbrak, verhoogde dit het reproductiegetal met 30%. Dit is het (door ons toen nog niet in het model ingebouwde) seizoenseffect. Door de op dat moment grotere opgebouwde immuniteit in België, bleven daar de opnamecijfers nog verder dalen, terwijl ze in Nederland weer op gingen lopen. Hier zien we het eerste kenmerk van natuurlijke immuniteit: wat er in de piek in oktober in België aan extra besmettingen was, vinden we terug in december en januari als minder besmettingen. Als het lagere aantal besmettingen in deze tweede golf in Nederland het gevolg was van strengere maatregelen, betaalden wij daarvoor in december 2020 en januari 2021 de prijs. In maart 2021 waren de beide landen onder de streep weer vrijwel gelijk.

2. De Engelse Variant

Eind 2020 werd in Engeland een nieuwe variant ontdekt die om die reden de naam “Engelse Variant” toebedeeld kreeg. Ook werd de naam B.1.1.7 gebruikt en tegenwoordig heet deze variant gewoon “Alpha”. Heftige gevolgen werden ons voorgehouden.

Wij publiceerden hierover een aantal artikelen, waarvan deze Hoe besmettelijk is de Engelse variant? het uiteindelijke verloop voorspelde. Gedurende drie maanden nam het aandeel van de Alpha toe tot 100% eind maart, wat leidde tot een ca. 24% hogere besmettelijkheid.

Het uitdoven door opbouwende immuniteit en het stijgen van de R0 waarde hielden elkaar min of meer in evenwicht tot het zeer late aanbreken van het voorjaar begin mei. Toen pas daalden de besmettingen. Vaccinaties waren al in januari 2021 begonnen!

België en Nederland laten hier vrijwel hetzelfde beeld zien.

3. De Bonusbult

Eind juni werden in Nederland de discotheken weer geopend, als tegenprestatie voor de jongeren, die zich massaal lieten vaccineren met het Janssen vaccin. Vandaar dat deze gebeurtenis ook wel “Dansen met Janssen” werd genoemd en door ons betiteld werd als de naam “Bonusbult”. We schreven daarover deze analyse: De Bonusbult geanalyseerd. Het heeft in Nederland geleid tot wellicht een miljoen besmettingen onder de jongeren (0-29 jaar). Het aantal positieve PCR testen steeg in enkele weken van enkele honderden tot boven de tienduizend. De R-waarde steeg kortstondig tot ver boven de 10, iets dat met een R0 waarde van 2,5 en besmetting via druppels onmogelijk is. Honderden superspread events waren de oorzaak.

De golf onder de jongeren verplaatste zich na een week naar de ouderen en zorgde voor een toename tot rond de 75 ziekenhuisopnames per dag. De bonus bestond uit extra opbouw van immuniteit, zonder dat er hierdoor noemenswaardige aantallen ziekenhuisopnames tegenover stonden. Jongeren komen immers zelden in het ziekenhuis terecht maar leverden wel een flinke bijdrage aan de groepsimmuniteit.

Het verloop na deze twee weekenden was vrijwel zoals door ons voorspeld in onze analyse. In België was er een vergelijkbaar verloop, maar zie de verschillen: in Nederland een stijging tot eind juli, in België een veel geleidelijkere stijging. Vanaf medio augustus zijn dan de Belgische cijfers hoger dan de Nederlandse en wordt de achterstand in opbouw immuniteit weer ingelopen. Vanaf oktober lopen dan de cijfers weer gelijk op. Het eindsaldo over deze twee maanden is weer vrijwel gelijk, ondanks het grote verschil in verloop.

4. Omikron

Toen in november de eerste berichten verschenen over de nieuwe Omikron variant, werd het al snel groot alarm in Nederland. In eerste instantie werd gemeld dat Omikron 2,5 maal besmettelijker was dan de Delta variant, maar inmiddels lijkt het er meer op dat opgebouwde immuniteit voor alle voorgaande Wuhan varianten niet beschermt tegen de Omikron varianten. Omikron moet dan ook gezien worden als een nieuw virus. Het is dan ook vreemd dat waar natuurlijke immuniteit niet meer lijkt te beschermen, dat er door de overheid van uit wordt gegaan dat de vaccins daar beter presteren en wel de nodige bescherming geven.

Ondanks de geruststellende berichten uit de rest van de wereld, besloot de regering op advies van het OMT, tot het afkondigen van het zwaarste middel: een algehele lockdown. Scholen sloten, horeca ging weer dicht, alles om dit nieuwe virus te bestrijden. Het verloop ten opzichte van België, dat geen lockdown instelde, was overeenkomstig ons rekenmodel (“De Paradox van de Maatregelen”).

Een daling van de opnamecijfers in vergelijking met België en ook weer het inhaaleffect na het geleidelijk weer opheffen van de maatregelen in februari. Medio maart waren de cijfers alweer gelijk en in maart lagen de cijfers alweer hoger. Er ontstaat een jojo effect, want in april is België weer aan de beurt, omdat er in Nederland door het hogere aantal besmettingen weer meer immuniteit is opgebouwd.

Vergelijk dit plaatje ook met het rekenvoorbeeld uit onze publicatie van meer dan een jaar geleden, waarin we een vermeend effect van de avondklok hebben doorgerekend. Een verbluffende overeenkomst!

Vaccinaties

De rol van vaccinaties blijft nog een groot vraagteken. Het lijkt dat vaccinatie enige invloed heeft op de kans op ziek worden, maar omdat de vaccins een tijdelijke bescherming bieden, is het de vraag of je ze daardoor mag vergelijken met een tijdelijke maatregel. Als we kijken naar de cijfers “onder de streep”, dan zien we geen gunstig effect van de vaccinaties. Volgens het CBS zijn er vanaf de tijd dat de vaccinaties begonnen zijn minstens evenveel mensen overleden aan (of met?) corona als voordat vaccinatie van start ging. Ook in landen met een lage vaccinatiegraad zien we geen beduidend andere sterftecijfers dan in Nederland. Alleen in landen met “permanente maatregelen” (Australië, Nieuw Zeeland, Singapore) zien we nog gunstigere cijfers, maar daarvoor wordt dan ook een hoge prijs betaald. Een relatie met vaccinatiegraad is niet te vinden. Zie bijvoorbeeld deze grafiek met overlijdens per land:

Zuid-Afrika en Duitsland hebben evenveel overlijdens, maar in Zuid-Afrika is slechts 6% geboostered en in Duitsland 69%. Nederland en Hong Kong hebben inmiddels ook vrijwel dezelfde sterftecijfers, maar in Hong Kong zijn deze cijfers heel lang laag gebleven. Pas nadat in 2022 begonnen is met boosteren en er een nieuwe variant verscheen, begonnen daar de overlijdens zeer sterk te stijgen. Of dat ook het causale verband is, dat is de vraag. Lees bijvoorbeeld: Australia: Deadly Hong Kong Covid Variant Taking Over.

Dit is de grafiek die voor deze landen de boostergraad weergeeft.

Deze twee grafieken geven samen geen enkele aanwijzing dat het boosteren een gunstig effect heeft gehad op de kans te overlijden. Alleen Singapore steekt er nog in positieve zin bovenuit dankzij de strenge maatregelen die daar van kracht geweest zijn.

Daarnaast bereiken ons steeds meer signalen dat vaccineren schade oplevert. Bijvoorbeeld dat mensen die meerdere keren zijn gevaccineerd, steeds minder in staat zijn antistoffen tegen nieuwe varianten aan te maken. Het is ook merkwaardig dat de vaccins zijn ontwikkeld om het virus in het bloed te bestrijden, terwijl het Omikron virus zich nestelt in de bovenste luchtwegen. Met een prik in de arm, worden niet de trilharen in je neus geprikkeld. Dat zijn de eerste die aan het werk gaan als je virus oploopt. De meeste T-cellen zitten in de neus.

Het statement van de WHO dat vaccineren de uitweg is uit deze epidemie, lijkt dan ook achterhaald en de prominente verklaring hierover op hun website volkomen misplaatst. Helaas is het beleid van veel landen hier nog steeds op gebaseerd.

Dankwoord

Een speciaal woord van dank is op zijn plaats voor het OMT, die het “mogelijk heeft gemaakt” het vergelijkende experiment met België mogelijk te maken. Ondanks de veelvuldige bezwaren die vanuit de maatschappij klonken, hebben zij toch geadviseerd de experimenten in juni en december 2021 door te voeren. Het leverde interessant en waardevol cijfermateriaal op en daarvoor zijn we zeer erkentelijk.

Conclusies

De rol van natuurlijke immuniteit is gedurende de gehele corona epidemie traceerbaar. Tot het aanbreken van het voorjaar van 2021 volledig verklaarbaar met de combinatie besmettelijkheid, opbouw immuniteit en seizoensinvloed. Daarna wordt het verhaal complexer omdat ook vaccinatie en rol speelde. Desondanks zien we in de cijfers van Nederland in vergelijking met België duidelijk het telkens tijdelijke karakter van het effect van maatregelen. We zagen het tijdens de bonusbult bij het heropenen van de uitgaanscentra en bij de lockdown in december die België niet nodig vond. We beschreven het al ruim een jaar geleden, nog voor de Bonusbult, als De Paradox van de Maatregelen.