Het effect van boosters op het voorkomen van besmettingen

Leestijd: 7 minuten

Het seizoenseffect van virussen op besmettingen is inmiddels door de meeste wetenschappers geaccepteerd. De invloed van luchtvochtigheid en het nut van ventilatie in besloten ruimtes op besmettingen is nog steeds niet volledig onderschreven, maar het komt wel meer en meer naar de voorgrond. Een andere factor die een grote rol speelt, is de opbouw van immuniteit door blootstelling aan een virus. Hoe goed het afweermechanisme is opgewassen tegen verschillende virussen en varianten is voor iedere persoon anders. Voor mensen bij wie de afweer wel wat hulp kan gebruiken, is het corona-vaccin ontwikkeld. In dit stuk willen we laten zien wat de invloed van de corona-vaccins op besmettingen kan zijn. Om dit goed te begrijpen, leggen we eerst in het kort uit hoe het mechanisme achter de vaccins werkt en wat de nadelen hiervan kunnen zijn.

Het mechanisme achter de vaccins

De corona-vaccins programmeren ons lichaam om te reageren tegen een bepaald deel van het coronavirus, namelijk het spike-eiwit. Dit kun je zien als de sleutel om de cel binnen te komen zodat een virus zich daarna kan gaan vermenigvuldigen. Na vaccinatie heeft het lichaam op bepaalde vlakken herkenning aangemaakt tegen de sleutel van de eerste corona-variant zodat het niet meer de cel kan binnendringen. Dit eiwit evolueert in het algemeen zo snel dat je met vaccinaties altijd een paar stappen achter loopt, twee jaar later en zeker 40 mutaties verder is de sleutel  inmiddels al lang niet meer dezelfde. Omdat dit deel van het virus erg onderhevig is aan veranderingen en het lichaam het daardoor niet meer kan herkennen, werkt het vaccin minder goed. Spike-eiwit en daar ook nog eens een deel van (RBD) vormen waarschijnlijk niet het beste doelwit voor de vaccins, het lichaam is aangeleerd maar op één sleutel te reageren en de andere sleutels, die van Omikron bijvoorbeeld, worden minder snel herkend. Dit principe heet antigene drift en als dit in extreme mate gebeurt en dieren ook besmet kunnen raken zoals bij Omikron, zou je dit misschien een antigene shift noemen. Opgebouwde immuniteit tegen de Delta variant geeft namelijk veel minder bescherming tegen Omikron.

De vaccins verouderen snel en daardoor kan het zo zijn dat we door de aangeleerde reactie van het vaccin nu juist naast het spike-eiwit van het virus grijpen. Ons lichaam is door het vaccin aangeleerd om op een specifieke manier op het eiwit te reageren, anders dan het van nature zou doen. De afweer van een niet-gevaccineerd gezond persoon is flexibeler gebleven en kan zich gemakkelijker aanpassen aan de mutaties. Het lichaam kan met de kennis die het al heeft vanuit de basisafweer en aangeleerde afweer (kruisimmuniteit), een manier ontwikkelen om ook een nieuw virus zo efficiënt mogelijk aan te pakken en dit te onthouden. Geert Vanden Bossche legt dat goed uit in deze documentaire van Tegenwind. 

De eerste weken na de vaccinatie

Hierboven is heel kort beschreven wat de effecten van vaccinatie op langere termijn kunnen zijn, maar ook is het belangrijk om te bekijken wat er in het lichaam gebeurt in de eerste weken na het toedienen van het vaccin. Volgens sommige onderzoeken nemen in die weken de besmettingen sterk toe en in andere onderzoeken nemen de besmettingen juist af. Zou hier een verklaring voor kunnen zijn?

Na de vaccinatie gaat het lichaam een enorme hoeveelheid spike-eiwit maken en hiertegen worden vooral doelloze antistoffen gemaakt. In de eerste weken na de prik wordt het lichaam vooral aan het werk gezet en is er minder energie over om indringers te bestrijden. De onderzoeken van het Pfizer-vaccin toonden deze tijdelijke immunosuppressie ook aan. Daarbij veroorzaakt het spike-eiwit dat wordt aangemaakt er ook voor dat andere mechanismen, die onderhoud plegen aan het lichaam, aanzienlijk worden afgeremd zoals het DNA-schadeherstel.

Een klein percentage van de antistoffen die door het vaccin aangemaakt worden is effectief tegen het spike-eiwit dat de cel kan binnendringen. Dit zijn vooral antistoffen tegen ernstig ziek worden (IgG) en in veel mindere mate de antistoffen die werken tegen besmettingen. (IgA).

Uit onderzoek blijkt dat deze specifieke afweerstoffen ongeveer 4 á 5 weken nodig hebben om zich te ontwikkelen. In de eerste twee weken gebeurt er weinig tot niks en na de piek nemen deze antistoffen weer snel af. In hoeverre dit ook de afweer in de bovenste luchtwegen stimuleert om zo besmettingen tegen te gaan, is niet echt duidelijk. Het lijkt vooral werkzaam een oraal vaccin te nemen.

Al met al lijkt het theoretisch effect van vaccineren tegen besmettingen matig en mochten de antistoffen aanslaan dan zou dit waarschijnlijk pas na 2 á 3 weken na toedienen van het vaccin mogelijk worden.

Vaccinatie Effectiviteit tegen besmettingen in de praktijk.

Als we bovenstaande mechanismen zouden vertalen naar besmettingen in de praktijk zouden we ongeveer het volgende moeten zien:

• In de eerste twee tot drie weken, weinig of een negatieve bescherming.
• Vanaf de derde week worden besmettingen ongeveer drie á vier maanden gereduceerd.
• Als deze bescherming afloopt wordt dit gevolgd door geen of een negatieve bescherming.
• Elke toekomstige vaccinatie met dit vaccin is minder effectief en geeft een kortere bescherming.

Om met het laatste punt te beginnen: de meeste rapporten laten een afnemende werking van de vaccins zien tegen verspreiding en ziekenhuisopname. Het is duidelijk dat er een nieuw vaccin moet komen of eigenlijk al bij de derde prik gebruikt had moeten worden. Hier zijn de meeste wetenschappers het wel over eens.

Vanaf de derde week tot week vijf laten de onderzoeken inderdaad de meeste reductie in besmettingen zien en daarna neemt de bescherming af. In België testten de gevaccineerden vanaf maart, ongeveer 3 á 4 maanden na de derde prik, structureel vaker positief dan de niet gevaccineerden. Uiteraard kan testgedrag meespelen zodat we wat scheve uitkomsten te zien krijgen maar dit kun je beide kanten op beredeneren. Uit de rapporten van de UK kunnen we ongeveer dezelfde conclusies trekken.

Bescherming tegen besmetting is trouwens een beetje een overstatement. In het meest gunstige geval, de twijfelachtige bescherming tegen omicron, is de vaccinatie effectiviteit 23%.

Dat wil zeggen dat als er 7 mensen positief testen, dan zitten hier 3 gevaccineerde personen tussen en 4 niet gevaccineerde personen. Hier valt het argument “vaccinatie zorgt ervoor dat je anderen niet kan besmetten” toch wel een beetje door de mand. Daarbij raak je als gevaccineerde na een maand of twee/drie sneller besmet zodat de natuurlijke immuniteit, die een betere bescherming geeft, aan terrein kan winnen. Heel belangrijk hierbij is of dit inderdaad gebeurt of dat gevaccineerden vaker positief blijven testen en meerdere keren besmet raken met eenzelfde variant? Hier is nog geen harde data over.

De eerste drie weken na het vaccineren.

In deze weken zien we de meeste onregelmatigheden in de rapporten. Kijk bijvoorbeeld naar het rapport uit het VK en zie dat de eerste twee weken een reductie op besmettingen van 0,52 (48%) laat zien. Dit sluit niet aan bij hoe antistoffen worden opgebouwd, zeker niet als het lichaam ook nog eens ontvankelijker is geworden.

Onderzoek uit Quatar laat een besmettingsgrafiek zien zoals verwacht mag worden met betrekking tot de aanmaak van antistoffen en begint met meten na twee weken waarbij de reductie daarvoor nul of negatief is.

Onderzoek uit Denemarken laat een negatieve effectiviteit zien in de eerste drie weken na toedienen van het vaccin.

Israël is een van de eerste landen waar de vierde prik is gezet bij personen van 60 jaar en ouder en de uitkomsten van het onderzoek waren wereldwijd bepalend om het nut van een volgende booster te bepalen. Er zijn een aantal varianten van. Hier is in de linker grafiek, de enorme werkzaamheid zichtbaar in de eerste weken na de prik. Dit wordt nog verdedigd in het onderzoek maar het is niet consistent met andere onderzoeken. De rechter grafiek is van dezelfde onderzoekers maar een aantal maanden later gepubliceerd. Ook is goed te zien, dat het vaccin nog maximaal twee maanden een beetje beschermt tegen besmettingen.

Deze grafieken laten de werkzaamheid van de derde dosis zien, ten opzichte van een vierde vaccinatie. Er is geen vergelijking meer mogelijk met de ongevaccineerde groep omdat zo goed als alle ouderen in Isreal gevaccineerd zijn. Onbegrijpelijk hoe je dan conclusies kunt trekken aan de hand van dit onderzoek, aangezien we hebben vastgesteld dat niet gevaccineerde personen na een aantal maanden minder vaak positief testen. Hoe staat dit dan in verhouding tot elkaar?

Een kleine vergelijking maakt duidelijk, dat er sinds januari in Israël, een aantal weken na de tweede booster, veel vaker positief wordt getest dan in Palestina. Dit is een land met een lage vaccinatiegraad die deze booster niet genomen heeft. De rechter grafiek is opgeschaald om te compenseren voor het testgedrag maar het verschil blijft enorm. Hetzelfde patroon zien we als Portugal en Zuid-Afrika worden vergeleken.

Terug naar de eerste weken na de prik.

Het verschil in uitkomsten van verschillende onderzoeken in de eerste weken, zeker met belangrijke onderzoeken zoals dat uit Israël, maakt mij een beetje achterdochtig. Wat is er aan de hand in de periode?

Is het misschien mogelijk dat als een land in een relatief korte periode veel mensen vaccineert, dit een impuls kan geven aan het aantal besmettingen en voor een domino effect zorgt?

In Canada hadden gezondheidsinstanties grafieken over de extra besmettingen  en ziekenhuisopnames in de eerste weken na de prik op de site gezet om deze er een dag later weer af te halen. Als toelichting op deze cijfers is dit stuk geschreven en wat we uit deze rapporten konden halen was:

Veruit de meeste besmettingen in Canada zijn in de eerste twee weken na de eerste vaccinatie ontstaan. Na de tweede prik was dit effect veel minder aanwezig maar misschien is er een connectie tussen de vaccins en de besmettingen?

Een mogelijke verklaring voor de enorme verschillen.

Waarom het ene land een enorme piek in besmettingen laat zien en het andere juist een reductie is onduidelijk. Een verklaring zou kunnen komen uit een toelichting over testgedrag na het toedienen van het vaccin, dat uit de Pfizer papieren komt.

De kans is aanwezig dat men bijwerking ervaart en deze bijwerkingen zijn moeilijk te onderscheiden van een corona besmetting. Pfizer adviseert daarom om er vanuit te gaan, dat we in de eerste weken na de prik waarschijnlijk bijwerkingen zien en daarom niet te testen op een corona besmetting. Er wordt alleen getest als een behandelend arts ervan overtuigd is dat het om een besmetting zou kunnen gaan.

Je kunt je voorstellen dat dit een enorme impact heeft op het testgedrag in een een periode waarin potentieel veel besmettingen kunnen zijn ontstaan, maar dit niet in positieve testen naar voren komt.

Pfizer noemt een aantal bijwerkingen later in een rapport wel potentiële corona besmettingen. Als dit inderdaad het geval zou zijn zou dit de effectiviteit van het vaccin drastisch verlagen.

In een ander blog hebben we al eens laten zien dat deze positieve testen, aangezien men iemand pas na twee of drie weken als gevaccineerd beschouwd, op rekening kunnen komen van de ongevaccineerde groep.

Is er een verband?

Of er een verband is tussen de vaccinaties en de besmettingen, valt heel moeilijk hard te maken. Als we bijvoorbeeld Israël bekijken, dan zien we dat de positieve gevallen gevolgd worden door de vaccinaties, maar dit effect valt ook binnen de seizoenen. Met name de winter, en de hete zomer waar men vaker in gekoelde ruimtes verblijft. Het kan toeval zijn.

Zwart zijn de besmettingen gevolgd door de vaccinaties.

Zeer opvallend is, dat de boostervaccinaties wereldwijd ongeveer op hetzelfde moment zijn toegediend. De logica hierachter is mij onduidelijk. Je wilt toch voor het corona seizoen, (najaar en begin voorjaar) inenten zodat je antistoffen hebt als je ze nodig hebt en niet als de kans groot is dat je corona oploopt met een overbezet immuunsysteem door de vaccinatie. Landen met een ander klimaat zouden op een ander moment moeten vaccineren. Doordat dit nu bijna overal op hetzelfde moment is gedaan, valt moeilijk te bepalen of de vaccinaties een boost hebben gegeven aan de besmettingen.

Behalve in Zuid-Afrika waar de epidemie ongeveer een maand eerder begon, valt de piek van de Omikron besmettingen ook nagenoeg overal op hetzelfde moment. Let wel dat een enorme uitbraak alleen kan ontstaan als het normaal gesproken ook het seizoen is voor coronavirussen.

Dat wereldwijd Omikron op hetzelfde moment besmettingen heeft veroorzaakt is op zich een interessant gegeven want er zijn hiervoor maar twee conclusies mogelijk:

• Alle maatregelen wereldwijd, inclusief de huidige vaccinaties, hebben weinig of geen effect op de besmettingen gehad.
• Door het gelijktijdig toedienen van de vaccinaties is er een nieuwe golf ontstaan.

We maken ons al op voor de derde booster….