De meta-studie over het grote belang van afstand houden, waar Maarten Keulemans zich op beroept, is van zeer bedenkelijk niveau. Evenals enkele van zijn tweets van de afgelopen dagen.
Lees volledig artikel: De zeer wankele basis van de 1,5 meter
De zeer wankele basis van de 1,5 meter
Op zoek naar de onderbouwing
Al vanaf maart 2020 ben ik op zoek naar de onderbouwing van de 1,5 meter afstandsregel. Er werd gesteld (o.a. in het Koninklijk besluit van 13 november 2020 over die 1,5 meter als veilige afstand) dat dit gebaseerd was op een studie van Wells uit 1955. Maar toen ik die studie bekeek, ging het er alleen om dat een grote druppel, die je mond of neus verlaat, binnen 1 meter op de grond valt.
Dat was geen studie, waarbij proefondervindelijk of anderszins was vastgesteld, dat op 50 centimer afstand veel meer mensen geïnfecteerd waren geraakt dan op 1 meter of op 1,5 meter.
Juist omdat bij Covid-19 de virale doses van groot belang is en daarbij de factor tijd een belangrijke rol speelt (de tijdsduur van het inademen van het virus) zal het ook niet zo zijn dat degenen die uiteindelijk worden geïnfecteerd zich continu op dezelfde afstand hebben bevonden van degene die jou besmet. Als de besmetting zou geschieden door het contact met maar één druppeltje van die geïnfecteerde persoon, dan zou het eenvoudiger zijn om die relatie tussen afstand en risico om besmet te worden vast te stellen. Als ik de deskundigen hoorde, dan beschreven zij vaak de besmetting alsof het wel met één druppel(tje) zou gaan. Maar dat is de laatste tijd fors vermindert, door het toenemend besef dat het virus (grotendeels) door de lucht gaat.
In de afgelopen 2 jaar was ik dus nog geen goede onderbouwing tegengekomen van die afstand.
Bij een twitterdiscussie kwam ik deze grafiek tegen, die Maarten Keulemans gebruikte om aan te geven dat afstand wel een heel belangrijke component was bij het risico om besmet te raken. Uit die grafiek is goed op te maken hoe dat risico dan duidelijk lager werd als de afstand van 10 centimeter, via 1 meter verliep naar 2 meter.
Bingo, dacht ik, eindelijk een studie waar men de factor afstand zodanig goed had gemeten, dat deze grafiek gemaakt kon worden, waarna mensen als Keulemans dat als bewijs beschouwden van het grote belang van afstand. Maar ook werd er door bewezen dat vrijwel alle besmettingen plaats vinden binnen 2 meter.
De meta-studie uit 2020
Ik zocht die studie op om te zien hoe ze deze belangwekkende grafiek hadden gemaakt. En wat ik toen aantrof was – helaas – in lijn met de ervaring die ik de afgelopen twee jaar had opgedaan. Namelijk dat de studies waarop veel belangrijke conclusies waren getrokken van een dusdanige slechte kwaliteit waren, dat het er eigenlijk op leek dat de auteurs al vooraf de conclusie wisten die ze wilden trekken en de data er met de haren bijsleepten om die conclusie te “verkopen”.
Het is deze studie uit de Lancet van juni 2020 door met name Canadese onderzoekers. De titel luidt: “Physical distancing, face masks, and eye protection to prevent person-to-person transmission of SARS-CoV-2 and COVID-19: a systematic review and meta-analysis”. Het onderzoek was gefinancierd door de WHO staat bij de inleiding.
Een meta-analyse is een studie, waarbij resultaten van een groot aantal onderzoeken worden gecombineerd. Er wordt kritisch naar de kwaliteit van de onderzoeken gekeken. Vaak is de uitdaging van meta-analyses namelijk om die onderzoeken in de analyse op één lijn te krijgen. Want de uitvoering van al die onderzoeken kan nogal verschillen. En ook kan de onderzoekspopulatie anders zijn, bijvoorbeeld verplegend personeel of de bevolking in het algemeen. Tegelijk betekent het dat je heel kritisch moet zijn als je meta-studies bekijkt. Het is dan verstandig om naar een aantal onderliggende studies te kijken of de onderzoekers niet te kort door de bocht zijn gegaan.
Ten aanzien van het onderwerp “afstand” was ik zeer nieuwsgierig hoe die dan in die verschillende studies van die meta-analyses gemeten was. En hoe men omgegaan was met het feit dat het besmet raken met Covid-19 niet een gebeurtenis is die via een enkel contact met een geïnfecteerde gebeurt, maar waar ook de factor tijd en de virale doses een duidelijke rol speelt.
Uiteindelijk heeft men 32 studies bij de meta-analyse over afstand gebruikt. Dit is het totaaloverzicht.
| Aantal studies | Aantal geïnfecteerden | Aantal contacten | |
| Covid-19 | 7 | 31 | 477 |
| MERS | 8 | 39 | 1158 |
| SARS | 17 | 738 | 9101 |
Per afzonderlijke studie staat in die meta-analyse een overzicht van het aantal geïnfecteerden van de totale groep in relatie tot de factor afstand. Die factor afstand wordt slechts in twee varianten vermeld: “kortere afstand” en “langere afstand”.
De onderliggende studies
Ik zal één van die 32 studies er uitlichten om te laten zien hoe het in de meta-analyses is opgenomen en wat er in de originele studie staat. Het betreft de studie van Cheng e.a. uit Taiwan en het gaat over Covid-19.
Van de 36 contacten op kortere afstand waren er 7 besmet geraakt (19%) en van de 47 contacten op langere afstand 5 (11%).
Ik was erg benieuwd hoe die verdeling kortere en langere afstand was bepaald. De studie zelf bood uitsluitsel. Daar trof ik die vier cijfers namelijk aan:
Het verschil tussen de 36 contacten op kortere afstand en de 47 contacten op langere afstand was dat de eerste groep huisgenoten waren van een geïnfecteerde en de tweede groep familieleden!
Er was op geen enkele manier een factor afstand gemeten. Maar bij de meta-studie plaatste men de huisgenoten in de groep “kortere afstand” en de familieleden in de groep “langere afstand”.
Dat is uitermate arbitrair en zegt niets over de feitelijke afstanden, die de betrokkenen hadden tot de geïnfecteerde. Het is heel aannemelijk dat de huisgenoten zowel vaker contact hadden met de geïnfecteerde als langer bij de geïnfecteerde in de buurt waren geweest. Maar hoe lang dat dan was geweest bij familieleden en op welke afstand dat dan was is niet vastgesteld.
Op geen enkele manier kunnen de bevindingen van deze studie dus gebruikt worden om uitspraken te doen over het effect van factor afstand op het risico geinfecteerd te zijn geraakt.
Ik nam vervolgens een studie met veel grotere aantallen. Die van Rea en anderen uit Canada over SARS. In de meta-studie staat:
Van de 647 contacten op kortere afstand waren er 41 besmet geraakt (6%) en van de 3493 contacten op langere afstand slechts 18 (0,5%).
Deze studie was o.a. gebaseerd op een vragenlijst waarbij een vraag werd gesteld over het contact dat de ondervraagde had gehad met de geïnfecteerde. De eerste groep betrof mensen die aangaven langer dan 30 minuten op minder dan 1 meter afstand van de geïnfecteerde te zijn geweest. De tweede groep betrof mensen, die aangaven langer dan 30 minuten in een ruimte geweest te zijn met de geïnfecteerde, maar niet binnen 1 meter. Met die ruimte werd dan bedoeld iets als een klaslokaal, een wachtkamer bij een arts of in het ziekenhuis.
Dit lijkt er in eerste instantie wat beter op. Hoewel het natuurlijk eigenlijk al opvallend is dat van de 647 personen die aangaven langer dan 30 minuten op minder dan 1 meter afstand van een geïnfecteerde geweest te zijn, slechts 6% SARS heeft gekregen! Ook geen hoge score van mensen die meer dan 30 minuten op minder dan 1 meter van een geïnfecteerde waren geweest.
Maar toen ik de studie verder bekeek viel mij het volgende op: 90% van de huisgenoten van de geïnfecteerde viel in de categorie “langer dan 30 minuten binnen 1 meter afstand”. Dus wat de studie eigenlijk had vastgesteld was dat van de huisgenoten van een geïnfecteerde ongeveer 6% besmet was geraakt en van de overigen, die langer dan 30 minuten in dezelfde grote (wellicht goed geventileerde) ruimte waren geweest, circa een half procent.
Onzinnig
Wie zegt dat bij de huisgenoten de besmetting ontstond toen ze binnen 1 meter van de geïnfecteerde waren? Ook hier kunnen de contactmomenten een rol hebben gespeeld, zoals het langdurig in dezelfde ruimte geweest te zijn en het virus te hebben ingeademd, maar ook de duur van het contact! Juist omdat er zo weinig huisgenoten besmet zijn geraakt, is het toch onzinnig om het feit, dat men meer dan 30 minuten op minder dan 1 meter afstand geweest is, als bewijs te zien van de werking op korte afstand! Terwijl de anderen in die ruim 30 minuten in (veel) grotere ruimtes met de geïnfecteerde hadden verkeerd.
Laten we eens aannemen dat het zo is dat alleen als je 4 uur in de nabijheid van een geïnfecteerde verkeerd hebt bepalend is voor het besmet raken dan zouden de cijfers toch ook zo uitgevallen kunnen zijn als nu is geconstateerd. Dan was dus de factor tijd bepalend en niet de factor afstand.
Kortom: de cijfers van deze studie zeggen ook niets over het echte effect van de afstand op het geïnfecteerd raken.
Twijfelachtig niveau
Ik heb nog acht studies uit die meta-studie bekeken en bij ieder van die studies stelde ik hetzelfde vast. Op indirecte wijze werd ten behoeve van het meta-overzicht de factor afstand ingebouwd. De factoren tijd met de geïnfecteerde samen en/of het aantal keren contact te hebben gehad en/of de mogelijkheid dat de besmetting via de lucht had plaatsgevonden werden hetzij genegeerd hetzij amper als mogelijke verklaring meegenomen. Plus dat ook nog een deel van de studies uitgevoerd was met zorgverleners in ziekenhuizen onder hele specifieke omstandigheden.
De grafiek waarmee dit artikel opent is dus gebaseerd op deze 32 studies waarbij de factor afstand niet echt gemeten is.
Ja, het is natuurlijk zo als je lang bij iemand in een kleinere ruimte (zoals thuis) bent die besmettelijk is, de kans groter is dat jij besmet raakt dan als je niet in die kleine ruimte bent of een vrij kote tijd in een grote ruimte bivakkeert. Maar de studies zeggen niets over het feit of men binnen 50 centimeter een veel grotere kans heeft om besmet te raken dan binnen 1 meter, binnen 1,5 meter of binnen 2 meter, zoals die grafiek uit de studie wel suggereert en door de lezers van de studie wordt aangenomen.
Maar als je de onderliggende studies niet bekijkt, besef je dat niet en plaats je een tweet zoals onlangs door Maarten Keulemans is gedaan. Dat op 2 meter afstand het risico met een factor 10 reduceert:
Een tweet die, als je het goed bekijkt, van eenzelfde “niveau” is als de tweet die hij plaatste in het kader van mijn gesprek met de Vaste Kamercommissie VWS op 16 mei.
NUL
Het antwoord op die vraag/insinuatie van Keulemans is trouwens NUL. Zowel qua advertentiemogelijkheden op de site als mogelijke donaties uit die branche heb ik al vanaf het moment dat ik met het Deltaplan Ventilatie kwam in juni 2020 bewust die lijn aangehouden. Ook het aanbod om mijn CO2-meter (van circa 200 euro) gratis te krijgen heb ik afgeslagen.
Maar we weten wel hoe de journalist van het jaar van 2021 zich opstelt, zowel inhoudelijk en als mens. Dit was bijvoorbeeld afgelopen weekend zijn tweet bij een geschil dat hij had met Marianne Zwagerman naar aanleiding van een gevoerd telefoongesprek.
Zowel het inhoudelijke deel van dit artikel over de studies naar de werking van de afstand als het laatste deel over de “communicatie” van Maarten Keulemans is een goede weerslag van datgene wat ik de laatste twee jaar vaak heb kunnen vaststellen: “Gebrek aan professionaliteit en gebrek aan niveau”.
Steun onze site om met objectieve informatie dit soort fake news en laag bij de gronds optreden te bestrijden. Klik hier voor een (kleine) donatie.
U heeft zojuist gelezen: De zeer wankele basis van de 1,5 meter.
Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.
Blijf onze site steunen door af en toe een (kleine) donatie. Klik hier.
