De uitsplitsing van de overgangen tussen de partij geeft een compleet beeld van de grote mate van volatiliteit in het electoraat. Verschuivingen die zich ook nog in heel korte tijd voordoen.
Lees volledig artikel: Cruciale cijfers over Tweede Kamerverkiezingen 2025
TK2023 – TK2025
Er worden veel conclusies getrokken over de verschuivingen tussen deze twee verkiezingen louter op basis van de uitslag, D66 heeft 17 zetels gewonnen, CDA 13 en JA21 8. NSC verloor er 20, PVV 11 en GroenLinks/PvdA 5. Maar dat zijn slechts de eindresultaten van de veel complexere bewegingen binnen het electoraat.
Aan de hand van de uitslagen en de informatie vanuit Peil.nl bij en tussen de verkiezingen is een goed beeld te geven van hoe die bewegingen zich onder de oppervlakte voltrokken hebben.
Kiesgerechtigen en opkomst
Het aantal kiesgerechtigden in 2025 was 13,6 miljoen. Ruim 100.000 meer dan 2 jaar eerder. Dat komt met name door het saldo van de 18 en 19 jarigen aan de ene kant (ruim 400.000) die voor het eerst mochten stemmen en de overleden kiesgerechtigden in die 23 maanden (ongeveer 330.000).
In Nederland wonen ruim 14,7 miljoen mensen van 18 jaar en ouder. Als je de meer dan 100.000 kiesgerechtigden eraf trekt die in het buitenland wonen, is dus 1.2 miljoen van de inwoners van Nederland niet kiesgerechtigd.
Het opkomst percentage was in 2025 met 78,3% iets hoger dan in 2023 (77,8%). In 2025 waren er 40.000 blanco stemmen, terwijl dat in 2023 nog maar 20.000 waren.
Overgangen tussen partijen
Bij de analyse van de verschuivingen is het belangrijk om te beseffen dat bij de analyse er twee categorieën zijn die een belangrijke rol spelen bij de analyse. Dat zijn degenen die hetzij de vorige keer niet gestemd hebben, maar nu wel een partij kiezen of degenen die de vorige keer wel gestemd hebben en nu niet
In 2023 en 2025 hebben bijna 3 miljoen mensen niet gestemd. Dat zijn veel grotere aantallen dan degenen die tussen de twee verkiezingen zijn overleden of in 2025 voor het eerst mochten stemmen. Een niet gering deel van die thuisblijvers zijn bij beide verkiezingen thuis gebleven (ruim de helft van de thuisblijvers).
Om het overzicht van de overgangen inzichtelijk te houden beperk ik me tot verschuivingen van meer dan een halve zetel. En heb ik een aantal kleinere partijen in twee groepen verdeeld:
Rest Links (SP, PvdD, Volt en Denk) en Rest (BBB, SGP, ChristenUnie en 50PLUS)
D66
De 26 behaalde zetels van D66 zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| D66 | 8,5 |
| GroenLinks/PvdA | 6,0 |
| NSC | 3,5 |
| VVD | 3,0 |
| PVV | 1,0 |
| Rest Links | 1,5 |
| Niet gestemd | 2,5 |
Er zijn amper kiezers naar andere partijen gegaan
CDA
De 18 zetels van CDA zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| NSC | 6,0 |
| CDA | 4,5 |
| VVD | 2,5 |
| PVV | 2,0 |
| BBB/SGP/Chr.Unie | 1,5 |
| GroenLinks/PvdA | 1,0 |
| Niet gestemd | 1,0 |
Een halve zetel van het CDA uit 2025 is naar de VVD gegaan.
JA21
De 9 zetels van JA21 zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| PVV | 3,5 |
| NSC | 2,0 |
| VVD | 1,5 |
| JA21 | 1,0 |
| BBB/SGP/Chr.Unie | 1,0 |
PVV
De 26 zetels van PVV zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| PVV | 21,0 |
| NSC | 1,5 |
| VVD | 1,0 |
| Niet gestemd | 1,0 |
| BBB/SGP/Chr.Unie | 1,0 |
| Rest Links | 0,5 |
PVV verloor 3,5 zetels aan JA21, 2 aan het CDA, VVD en FVD en 1 aan D66 en BBB/SGP/ChristenUnie/50Plus
GroenLinks-PvdA
De 20 zetels van GroenLinks/PvdA zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| GroenLinks/PvdA | 17,0 |
| Rest Links | 1,5 |
| NSC | 1,0 |
| Niet gestemd | 1,0 |
GroenLinks/PvdA verloor 6 zetels aan D66, 1 zetel aan het CDA, o,5 zetel aan de rest Links en 1 zetel bleef thuis.
VVD
De 22 zetels van de VVD zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| VVD | 15,0 |
| NSC | 3,0 |
| PVV | 2,0 |
| CDA | 0,5 |
| BBB/SGP/Chr.Unie | 0.5 |
| Niet gestemd | 1.0 |
De zetels die de VVD verloren heeft zijn gegaan naar D66 3 zetels, CDA 2,5 zetels, JA21 1,5 zetels, PVV 1 zetels en 1 zetel is thuisgebleven.
FVD
De 7 zetels van FVD zijn als volgt opgebouwd:
Vorige keer gestemd:
| FVD | 3,0 |
| PVV | 2,0 |
| Niet gestemd | 1,0 |
| NSC | 0,5 |
| BBB/SGP/Chr.Unie | 0,5 |
Overige partijen
De groep Rest Links heeft naast kiezers uit de groep zelf een halve zetel van GroenLinks/PvdA, van NSC en van degenen die niet gestemd hebben erbij. De groep verloor 1,5 zetels aan GroenLinks/PvdA en ook aan D66.
De groep BBB, ChristenUnie, SGP en 50Plus heeft naast degenen die de partijen eerder stemden 2 zetels van NSC, 1 van PVV en 1 van degenen die niet gestemd hebben. Zetels werden verloren aan CDA (1,5), PVV (1) en JA21 (1).
Conclusie
Als je al deze bewegingen ziet, is het heel kort door de bocht om de uitslag uit te drukken in termen zoals “opschuiven naar het midden”. Nog los van het feit dat de partijen zelf ook bewegingen maken, zijn die van de kiezers veel gevarieerder dan al uit de uitslag zelf is gebleken.
De 20 zetels van NSC zijn opgegaan in een groot aantal partijen. Naar het CDA ging 3580bij voorbeeld “maar” 6 zetels.
Maar wat eigenlijk vooral blijkt, is hoe volatiel het electoraat is. Niet alleen de grote verschuivingen tussen verkiezingen met minder dan 24 maanden er tussen. Maar ook is het duidelijk uit peilingen, hoe snel in korte tijd de voorkeuren kunnen veranderen. Tussen TK2023 en TK2025 zijn er 88 verschoven. Maar in de twee maanden tot de laatste verkiezingen zijn in de peiling van Peil.nl maar liefst 62 zetels verschoven. En als er nu over 2 maanden weer verkiezingen zouden zijn dan kunnen er net zo goed weer tientallen zetels verschuiven.
Direct en indirect zal deze volatiliteit van het electoraat invloed hebben op politiek Den Haag. Een wisselwerking, die alleen tot nog meer volatiliteit zal leiden.
