Meer dan 50 landen hebben een hoger sterftecijfers door Covid dan Zweden. De Zweedse journalist Johan Anderberg komt door Zweden te vergelijken met andere landen tot de conclusie dat miljoenen mensen in de wereld hun vrijheid ingeperkt zagen tegen weinig aantoonbare winst.
Lees volledig artikel: Hoe Zweden de Covidramp ontweek
Omdat we nog weinig meer over Zweden horen in de media, plaatsen we dit bijzondere artikel van de Zweedse Journalist Johan Anderberg.
door Johan Anderberg (Stockholm) schrijver van “Flocken”
De drooglegging
Honderd jaar geleden liepen in New York 20.000 mensen over Fifth Avenue om te protesteren tegen één van de grootste experimenten in de geschiedenis op het gebied van de volksgezondheid. Eén van hen droeg een bord met daarop een afbeelding van Leonardo da Vinci’s “Het Laatste Avondmaal”, naast de slogan: “Er werd wijn geschonken.” Er waren posters van George Washington, Thomas Jefferson en Abraham Lincoln. Op een andere stond: “Tirannie in de naam van gerechtigheid is de ergste van alle tirannieën.”
Een jaar lang waren bier, wijn en sterke drank illegaal in heel de Verenigde Staten. Vanuit het oogpunt van volksgezondheid leek het een redelijke maatregel. Dat alcohol gevaar oplevert, was duidelijk: ziekte, geweld, armoede en misdaad waren er nauw mee verbonden. Zelfs nu nog staat de drooglegging, ondanks zijn mislukking, bekend als het “nobele experiment”. Maar was het juist om mensen te verhinderen drankjes te maken die ze niet alleen lekker vonden, maar die ook belangrijke culturele en religieuze doeleinden dienden? Het was niet voor het eerst dat de Amerikanen zich in een evenwicht tussen vrijheid en veiligheid bevonden. En ook niet voor het laatst.
Het grootste experiment
Tot voor kort bleef het verbod het grootste experiment in social engineering dat een democratie ooit had ondernomen. En toen, begin 2020, begon een nieuw virus zich vanuit China te verspreiden. Geconfronteerd met deze dreiging reageerden de regeringen van de wereld door scholen te sluiten, mensen te verbieden bijeen te komen, ondernemers te dwingen hun bedrijf te sluiten en gewone mensen gezichtsmaskers te laten dragen. Net als de drooglegging heeft dit experiment een debat uitgelokt. In alle democratieën van de wereld werd vrijheid afgewogen tegen wat als veiligheid werd beschouwd; individuele rechten tegen wat het beste werd geacht voor de volksgezondheid.
Weinigen herinneren zich nog dat voor het grootste deel van 2020 het woord “experiment” een negatieve connotatie had. Dat was wat de Zweden verweten werd te doen, toen wij – in tegenstelling tot de rest van de wereld – nog enige schijn van normaliteit ophielden. De burgers van dit land hoefden over het algemeen geen gezichtsmaskers te dragen; jonge kinderen bleven naar school gaan; vrijetijdsactiviteiten konden grotendeels ongehinderd worden voortgezet.
Een ramp
Dit experiment werd al in een vroeg stadium beoordeeld als “een ramp” (Time Magazine), “een waarschuwend verhaal voor de wereld” (New York Times), “dodelijke dwaasheid” (The Guardian). In Duitsland beschreef het tijdschrift Focus het beleid als “slordig”; Italië’s La Republica concludeerde dat het “Noordse modelland” een gevaarlijke fout had gemaakt. Maar deze landen – alle landen – waren ook bezig met een experiment. In die zin dat zij ongekende maatregelen uitprobeerden om de verspreiding van een virus te voorkomen. Zweden koos gewoon de ene weg, de rest van Europa de andere.
De hypothese van de buitenwereld was dat de vrijheid van Zweden duur zou uitvallen. De afwezigheid van beperkingen, open scholen, het vertrouwen op aanbevelingen in plaats van mandaten en politiehandhaving zouden leiden tot meer sterfgevallen dan in andere landen. Ondertussen zou het gebrek aan vrijheid dat de burgers van andere landen ondergaan “levens redden”.
Veel Zweden werden overtuigd door deze hypothese. “Sluit Zweden af om het land te beschermen”, schreef Peter Wolodarski, misschien wel de machtigste journalist van het land. Gerenommeerde deskundigen op het gebied van infectieziekten, microbiologen en epidemiologen uit het hele land waarschuwden voor de gevolgen van het beleid van de regering. Onderzoekers van de Universiteit van Uppsala, het Karolinska Instituut en het Koninklijk Instituut voor Technologie in Stockholm, stelden een door supercomputers aangedreven model op dat voorspelde dat 96.000 Zweden vóór de zomer van 2020 zouden sterven.
In dit stadium was het niet onredelijk om te concluderen dat Zweden een hoge prijs voor zijn vrijheid zou betalen. In het voorjaar van 2020 was het dodental per hoofd van de bevolking in Zweden hoger dan in de meeste andere landen.
Schokkend onderbelicht
Maar het experiment eindigde daar niet. In het jaar dat volgde, bleef het virus de wereld teisteren en één voor één begonnen de dodentolcijfers in landen, die zich hadden afgesloten, die van Zweden te overtreffen. Groot-Brittannië, de VS, Frankrijk, Polen, Portugal, Tsjechië, Hongarije, Spanje, Argentinië en België – landen die scholen en speelplaatsen hadden gesloten, hun kinderen hadden gedwongen gezichtsmaskers te dragen, burgers hadden beboet voor het rondhangen op het strand, en parken hadden bewaakt met drones – zijn allemaal zwaarder getroffen dan Zweden. Op het moment van schrijven hebben meer dan 50 landen een hoger sterftecijfer.
Als je het sterftecijfer over heel 2020 meet, eindigt Zweden (volgens Eurostat) op de 21e plaats van de 31 Europese landen. Als Zweden deel zou uitmaken van de VS, zou zijn sterftecijfer op plaats 43 van de 50 staten staan. Dit feit is schokkend onderbelicht. Kijk maar naar het grote aantal artikelen en TV-segmenten gewijd aan de dwaze liberale houding van Zweden ten opzichte van de pandemie vorig jaar – en de dagelijkse verwijzing naar cijfers, die vandaag vergeten zijn. Plotseling is het alsof Zweden niet bestaat.
Toen de Wall Street Journal onlangs een verslag uit Portugal publiceerde, beschreef het hoe het land slechts “een glimp” liet zien van hoe het zou zijn om met het virus te leven. Dit nieuwe normale leven omvatte onder meer vaccinatiepaspoorten en gezichtsmaskers bij grote evenementen zoals voetbalwedstrijden. Nergens in het verslag werd vermeld dat je in Zweden naar voetbalwedstrijden kunt gaan zonder een gezichtsmasker te dragen. Of dat Zweden – met een kleiner percentage Covid-doden in de loop van de pandemie – vrijwel alle beperkingen had afgeschaft. Zweden leeft al enige tijd met het virus.
Selectieve berichtgeving
De WSJ staat niet alleen in zijn selectieve berichtgeving. De New York Times, de Guardian, de BBC en The Times, allemaal voorstanders van de afsluiting, kunnen het niet opbrengen aan de doeltreffendheid ervan te twijfelen.
En degenen die het voorbeeld van Zweden hebben gevolgd, hebben ook veel kritiek gekregen. Toen de staat Florida – meer dan een jaar geleden en sterk geïnspireerd door Zweden – de meeste beperkingen ophief en scholen, restaurants en recreatieparken weer open liet gaan, was het oordeel van de Amerikaanse media snel geveld. De Republikeinse gouverneur van de staat werd voorspeld dat hij “zijn staat naar het mortuarium zou leiden” (The New Republic). De media waren verontwaardigd over beelden van Floridianen die zwommen en zonden op het strand.
DeSantis’ tegenhanger in New York, de in opspraak geraakte Democraat Andrew Cuomo, kreeg daarentegen een boekcontract aangeboden voor zijn “Leiderschapslessen uit de Covid-19 pandemie”. Een paar maanden geleden werd hij gedwongen ontslag te nemen nadat hij een dozijn vrouwen had lastiggevallen. Maar het resultaat van zijn “leiderschapsles” leeft voort: 0,29% van de inwoners van zijn staat zijn gestorven aan Covid-19. Het overeenkomstige cijfer voor Florida – de staat die niet alleen de meeste vrijheid liet, maar ook het op één na hoogste percentage gepensioneerden van het land heeft – is 0,27%.
Nogmaals, een onderbelicht feit.
Onderschatting van complexiteit van de samenleving
Vanuit menselijk oogpunt is de terughoudendheid om deze cijfers onder ogen te zien gemakkelijk te begrijpen. Het is moeilijk om de conclusie te ontlopen dat miljoenen mensen van hun vrijheid zijn beroofd, en dat van miljoenen kinderen het onderwijs ernstig is beschadigd, voor weinig aanwijsbaar gewin. Wie wil toegeven dat hij daar medeplichtig aan was? Maar wat een Amerikaanse rechter de “laboratoria van de democratie” noemde, is als experiment uitgevoerd – en het resultaat wordt steeds duidelijker.
Waarom het precies zo is gelopen, is moeilijker uit te leggen, maar misschien kan het “nobele experiment”in de VS van de jaren twintig van de vorige eeuw enkele aanknopingspunten bieden. Het verbod won niet omdat het vrijheidsargument zegevierde. Evenmin omdat de stof zelf minder schadelijk was geworden voor de gezondheid. De reden voor de uiteindelijke teloorgang van het alcoholverbod was dat het gewoon niet werkte. Wat de wet ook zei, Amerikanen stopten niet met alcohol drinken. Het verhuisde gewoon van bars naar “speakeasies”. Mensen leerden om hun eigen sterke drank te brouwen of smokkelden die uit Canada. En de Amerikaanse maffia vierde feest.
Driften, verlangens en gedragingen
De fout die de Amerikaanse autoriteiten maakten, was dat ze de complexiteit van de samenleving onderschatten. Dat ze alcohol verboden, betekende niet dat alcohol verdween. De driften, verlangens en gedragingen van mensen waren onmogelijk te voorspellen of in een plan te passen. Honderd jaar later maakte een nieuwe groep autoriteiten dezelfde fout. Het sluiten van scholen weerhield kinderen er niet van elkaar in andere milieus te ontmoeten; toen het leven in steden uitdoofde, ontvluchtten velen die steden en verspreidden de infectie naar nieuwe plaatsen; de autoriteiten spoorden hun burgers aan online voedsel te kopen, zonder na te denken over wie de goederen van huis tot huis zou vervoeren.
Als de politici eerlijk tegen zichzelf waren geweest, hadden ze kunnen voorzien wat er zou gebeuren. Want net zoals Amerikaanse politici tijdens de drooglegging voortdurend werden betrapt op het drinken van alcohol, werden hun opvolgers 100 jaar later betrapt op het overtreden van precies die beperkingen die zij aan alle anderen hadden opgelegd. De burgemeesters van New York en Chicago, de topadviseur van de Britse regering, de Nederlandse minister van Justitie, de EU-commissaris voor handel, de gouverneur van Californië overtraden allemaal hun eigen regels.
Het is niet gemakkelijk om het leven van anderen te beheersen. Het is niet gemakkelijk om via een gecentraliseerd commando gewenst gedrag bij een bevolking te dicteren. Dit zijn lessen die veel dictators hebben geleerd. Tijdens de Covid-pandemie hebben veel democratieën het ook geleerd. De les is misschien nog niet tot ons doorgedrongen, maar hopelijk gebeurt dat uiteindelijk wel. Dan duurt het misschien nog 100 jaar voordat we weer dezelfde fout maken.
(Eerdere artikelen op maurice.nl over Zweden treft u hier aan).
Ook met dit soort artikelen willen wij u via maurice.nl informeren over de Coronacrisis. Steun ons af en toe met een (kleine) donatie.
