Onbestuurbare organisaties en hun grote impact op de Coronacrisis

Leestijd: 5 minuten

Onbestuurbare organisaties en hun grote impact op de Coronacrisis

De kinderopvangtoeslagen-affaire

Gisteren volgde ik de ondervraging van Weekers, Wiebes en Asscher bij de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag (POK).

Het was onthutsend. Maar eigenlijk is dat nog een woord dat zeker het verhoor van Wiebes geen recht doet. Het was verbijsterend. Net zoals die hele affaire en het feit dat vele van de kapotgemaakte ouders nog steeds wachten op een definitieve regeling.

Als er geen mensen waren zoals de advocate González Perez, de kamerleden Omtzigt en Leyten en de journalisten Klein en Kleinnijenhuis hadden we er nooit iets van gehoord.

Politici, die geen clue hebben van wat het effect is van hun regels/wetten. Bestuurders die niet weten wat er op de werkvloer gebeurt. Ambtenaren die problemen niet delen en als ze het wel doen, worden ze weggemoffeld. Bestuurders die zo worden ondergedompeld in stukken, dat ze die nooit goed kunnen lezen, maar ondertussen wel handtekeningen zetten. Belangrijke stukken die verdwijnen. Bij stukken die wel openbaar (moeten) worden gemaakt, wordt alles wat maar belangrijk zou kunnen zijn  zwartgemaakt, etc. etc.

Het is geen uitzondering

En denk niet dat deze affaire een uitzondering is. Ik ben bang dat dit een topje van de ijsberg is. Het verhoor geeft namelijk een inkijk in de dynamiek van de processen tussen bewindslieden, departementen/ambtenaren, het parlement en media, waar je als burger alleen maar depressief van kunt worden.

Ik herken daarvan aspecten uit eigen ervaringen uit het verleden. Maar wat veel erger is; het geeft verklaringen voor veel van de problemen waar we in Nederland tegenaan lopen sinds de start van de Coronacrisis en ook nog zullen gaan ervaren.

Dus de lessen van dit verhoor overstijgen in sterke mate de problematiek van de kinderopvangtoeslagen. Ze zijn dus ook toepasbaar op de Coronacrisis en wat ons nog allemaal te wachten staat. Maar ik ben bang dat we die lessen niet leren of veel te laat.

Dus daarom ga ik dieper in op wat we kunnen vaststellen op basis van die affaire en de verhoren en wat dat betekent voor de huidige crisis.

Daarbij moet ik iets heel belangrijks voorop stellen om misverstanden te voorkomen.

Sinds het midden van de jaren zeventig heb ik door mijn werk heel veel ministers, kamerleden, hoge en lage ambtenaren ontmoet. Bijna zonder uitzondering vond ik het heel hardwerkende mensen, die met ziel en zaligheid met hun beroep bezig waren. Nette en aardige mensen, aan wie ik zowel mijn portemonnee als mijn huissleutels zou toevertrouwen. Ja, er kon sprake zijn een (groot) verschil van opvattingen, maar dat versluierde voor mij niet het positieve beeld, dat ik van die mensen had.

Dus als we het over die misstanden hebben, komt dat niet door kwaadwillende mensen. Of mensen die geen enkel moreel kompas hebben. Nee, ze maken blijkbaar deel uit van iets dat veel groter is dan het individu. Ze maken deel uit van een organisatie met een eigen cultuur, waarbij alle individuen slecht schakeltjes zijn van dat groter geheel en datgene doen wat blijkbaar die organisatie van ze wil.  En dat wat die organisatie van ze wil, is van een hogere orde dan het eigen oordeel of moreel kompas.

Nu zou je denken dat zo een organisatie toch wel door iets of iemand geleid wordt. De minister? De hoogste ambtenaar? Het managementteam? Maar als je goed naar de verhoren luistert, dan is dat niet het geval. In naam is men misschien wel de baas, maar eigenlijk is niemand het echt. De organisatie is als het ware een eigen levend organisme. En iedere schakel doet datgene wat blijkbaar dat organisme van die persoon verlangt.

En mocht één van die schakels toch duidelijke bezwaren hebben tegen de wijze van functioneren van het organisme, dan hoef je maar even te kijken wat er in Nederland met klokkenluiders gebeurt en dan ben je wel genezen. Je schikt je in de wensen van de organisatie of je gaat ergens anders werken, maar  in het openbaar houdt je verder je mond.

Patroon

Dat is het patroon dat ik zie bij de kinderopvangtoeslagen-affaire. Dat is ook het patroon dat ik meegemaakt heb (en nog steeds meemaak) bij de Deventer Moordzaak sinds 2005. Er gebeuren dingen die elke logica tarten. Er worden grote fouten gemaakt, maar niemand die dat wil erkennen. Men probeert die fouten te verhullen en steeds meer personen achter de schermen doen eraan mee.

Want het prestige van het instituut/de organisatie (het openbaar ministerie, het NFI, de rechterlijke macht) is belangrijker dan het belang van het individu, dat daar het slachtoffer van is geworden. Niemand van achter de schermen zegt  “en nu is het afgelopen en doen we datgene wat we als individu eigenlijk vinden wat zou moeten gebeuren”. Men stelt zich volledig ten dienste van het instituut. En heeft ook vaak amper door dat het eigen morele kompas daardoor gecorrumpeerd wordt.

Ook zo bij de Coronacrisis

Als ik het allemaal zo beschrijf, herkent u misschien al de parallellen met hetgeen zich nu afspeelt bij de grootste uitdaging voor Nederland sinds 1945.

Ministers, die doen alsof ze echt ergens iets over te zeggen hebben. Organisaties die compleet langs elkaar heen werken. Snel en adequaat handelen is eigenlijk onmogelijk door de bureaucratische structuren. En een ambtelijke organisatie (als het RIVM) die doet alsof het een wetenschappelijk instituut is.

Nogmaals, niet door kwaadwillendheid of gebrek aan persoonlijke kwaliteiten. Nee, omdat men slechts een schakeltje is in een organisatie, die als het ware een zelfstandig organisme is.

Ik kan met een rits voorbeelden komen sinds het begin van dit jaar bij deze Corona-crisis. De trouwe lezer van deze site kent ze allemaal. Wellicht komen ze over een aantal jaren bij een Parlementaire Enquete of iets dergelijks aan het licht, hoewel ik dat ernstig waag te betwijfelen.

Ik wil op deze plek volstaan met één voorbeeld.

Als u volgt wat de laatste dagen gebeurd is rondom besmettingen op (vooral VO-)scholen, dan ziet u ook daar het topje van de ijsberg. Ik raad u daarvoor aan dit interview met de bijzondere leraar Ton van Haperen even terug te luisteren.

Besef dat al maanden internationaal duidelijk is dat leerlingen vanaf 13, 14 jaar een belangrijke rol spelen bij het verspreiden van het virus. Ik heb er ook al vaak op gewezen. Als u op deze site onder “scholen” zoekt, komt u daar veel artikelen over tegen. Zoals deze van begin augustus “De urgentie van het Deltaplan Ventilatie voor Scholen” of deze naar aanleiding van het rapport van de Commissie Terpstra eind september:  “We moeten er alles aan doen om de scholen open te kunnen houden”

Maar zoals Van Haperen aangeeft en ook uit andere informatie blijkt; iedere school probeert het op een eigen manier te doen en duidelijke en strakke richtlijnen zijn er niet. Met als klap op de vuurpijl dit bericht van gisteren van BNR: Er wordt op scholen nog amper geïnvesteerd in ventilatie. En dat komt mede doordat het onduidelijk is hoe het zal gaan verlopen met de toewijzing van de 360 miljoen euro die Minister Slob daarvoor beschikbaar heeft gesteld. Lees maar en huiver:

Men hoopt dat de scholen vanaf 1 januari hun verzoeken kunnen indienen. Er is weinig fantasie voor nodig om te weten dat als deze regeling een effect heeft het pas enig effect heeft in schooljaar 2021-2022.

Het duurt een tijd voordat….

• …men de urgentie inziet.
• …men een inventarisatie heeft gemaakt.
• …een regeling wordt opgesteld.
• …een aanvraag wordt toegewezen.
• …de werkzaamheden kunnen starten….

Organisaties, die ook in een crisissituatie niet heel snel iets kunnen regelen. (Hoewel men ongetwijfeld gaat zeggen dat dit voor een Ministerie juist wel een snelle manier van opereren is). Wiebes noemde het bij zijn verhoor “de leemlaag”.

Ik zal het maar eens cru zeggen: een overheid die wel in staat is met een pennenstreek horeca te sluiten, evenementen en amateursportactiviteiten te verbieden, bibliotheken dicht te gooien, musea en pretparken te sluiten. Maar die niet in staat is de taken die ze zelf heeft -en dat loopt van goede dataverzameling en -presentatie, het organiseren van voldoende testcapaciteit, het zorgen voor veilige scholen tot het zorgen voor voldoende aanvullende zorgcapaciteit-  goed, transparant en snel te vervullen. Waarbij men ook weigert gebruik te maken van de ruim aanwezige externe deskundigheid om die problematiek snel op te lossen.

Er staat ons nog heel veel soortgelijks te verwachten in 2021, het jaar dat in het teken zal staan van de vaccinatie. Het jaar met dezelfde hoofdrolspelers en dezelfde onbestuurbare organisaties.

U heeft zojuist gelezen: Onbestuurbare organisaties en hun grote impact op de Coronacrisis.

Volg Maurice de Hond op Twitter | YouTube | Facebook | LinkedIn.

Mocht u ons werk ook met een kleine donatie financieel willen ondersteunen klik dan hier.