Wanneer zijn de verkiezingen?

Leestijd: 5 minuten

Wanneer zijn de verkiezingen?

Doordat Premier Balkenende wellicht naar de EU overstapt wordt er gediscussieerd wanneer de volgende verkiezingen zullen zijn. Over de mogelijke gevolgen van de verschillende genoemde data zijn er nogal wat speculaties over de mogelijke gevolgen.

Als door (één van) de drie regeringspartijen niet anders wordt besloten dan zijn de volgende verkiezingen voor de Tweede Kamer in mei 2011.  Als het kabinet valt of als er, wanneer Balkenende naar de EU overstapt, besloten wordt om verkiezingen te houden, dan zullen die er komen. Wettelijk is er dan een termijn van minstens anderhalve maand alvorens die verkiezingen worden gehouden. Felix Rottenberg geeft in zijn column in Het Parool aan dat hij vindt dat die verkiezingen in januari moeten worden gehouden als Balkenende inderdaad naar de EU gaat.

Anderen zeggen dat het begin maart gehouden zou kunnen worden, tegelijk met de Gemeenteraadsverkiezingen. Dat zou dan 14 maanden zijn voordat de verkiezingen normaal zouden worden gehouden en 3.5 jaar na de vorige verkiezingen (22 november 2006).

Nu gaat mij het in dit weblog niet om aan te geven wanneer ik vind dat die verkiezingen gehouden zouden moeten worden, maar wel om een aantal veronderstellingen over de mogelijke consequenties te bespreken.

Op dit moment staan CDA en PvdA er in de peilingen slecht voor.  Beide partijen verliezen tussen de 15 en 20 zetels. Op basis daarvan wordt vaak gesteld dat het voor beide partijen beter is om tot mei 2011 te wachten.

Maar dan gaat men er wel van uit dat de ontwikkelingen in de komen 18 maanden de electorale situatie voor PvdA en CDA verbetert, wat ik waag te betwijfelen. Met name de besluitvorming rondom de conclusies van de 20 ambtelijke commissies en de begroting voor 2011 lijken me niet veel aanknopingspunten te geven voor een snel stijgend enthousiasme voor CDA of PvdA (nog los van de vraag of die twee partijen dan gemakkelijk op een lijn zullen komen).

Wat velen niet beseffen is dat de Nederlanders alle verkiezingen buiten die van de Tweede Kamer vaak gebruiken om met bepaalde partijen af te rekenen, omdat ze het in hun ogen niet goed hebben gedaan. PvdA had dat bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1994 (na Kok en de WAO-ingrepen),  het CDA had dat bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006. Maar bij Tweede Kamerverkiezingen speelt bij de kiezer de toekomst een belangrijkere rol. Welke regering wil men en welke premier. Voor een deel zit daar natuurlijk het oordeel over het verleden ingebakken, maar als het, zoals in 2003 en 2006 gaat om de keuze van wie de premier moet worden dan speelt dat een rol bij de partijkeuze.

De gemeenteraadsverkiezingen van 2010 zal zo’n “afrekenmoment” worden. Met name zullen we dan zien dat de PvdA het (erg) slecht zal doen. De recente relatief gunstige peiling van de PvdA in Den Haag (22%) deze week komt met name door de sterke positie van die partij blijkbaar onder allochtone kiezers (Volgens TNS Nipo stemt de helft van hen op de PvdA). Maar dat geeft al aan dat de PvdA onder de autochtone kiezers aldaar er slecht voor staat (rond de 13%).

 Maar als Balkenende naar de EU gaat en Verhagen wordt (al dan niet tijdelijk) zijn opvolger, dan verandert dit de electorale balans nogal. Als Verhagen premier kan blijven tot aan de verkiezingen in 2011 dan zou het kunnen zijn dat hij als lijsttrekker van het CDA de electorale premierbonus krijgt, die Balkenende dan niet of minder zou gekregen hebben als hij dan nog lijsttrekker is/was.

Als de verkiezingen voor de Tweede Kamer echter eerder worden gehouden dan gaan er een aantal factoren door elkaar heen spelen:

–        “Wie wordt de premier?” zal een dominante vraag worden met een aantal nieuwe kandidaten (Verhagen, de kandidaat van D66, Wilders en wellicht ook nog Cohen en/of Kroes). Hoe eerder die verkiezingen worden gehouden hoe groter de kans is dat het vooral de strijd tussen Verhagen en Bos zal worden.

–        “Gaat u al dan niet regeren met Wilders?”, zal een de veelgestelde vraag worden aan Verhagen, waarbij welk antwoord hij ook zal geven, het forse electorale gevolgen zal kunnen hebben. “Nee” kost hem kiezers aan de VVD.  “Sluit het niet uit” kost hem kiezers aan D66 en ChristenUnie.

–        “Welke ingrijpende bezuinigingsmaatregelen zullen er genomen gaan worden?” zal een belangrijke vraag zijn die de kiezers beantwoord willen horen. Hoe later die verkiezingen zijn hoe groter de kans is dat de resultaten van de ambtelijke werkgroepen bekend is en (na de zomer van 2010) ook wat de afzonderlijke partijen ervan vinden.

Mochten de Tweede Kamerverkiezingen in januari a.s. zijn dan zal de afrekening van de Gemeenteraadsverkiezingen nog niet geweest zijn. Omdat echter de insteek van de aanstaande premier hoog is en het ook inhoudelijk om belangrijke (bezuinigings-)keuzes gaat zou het wel eens zo kunnen zijn dat PvdA en CDA het dan duidelijk beter zal doen dan op dit moment in de peilingen. Een verkiezing in januari zou als bijeffect voor de PvdA ook het voordeel kunnen hebben dat bij de gemeenteraadsverkiezingen het resultaat duidelijk hoger zal zijn dan als de PvdA geen nieuwe verkiezingen op kort termijn wenst.

Mochten de Tweede Kamerverkiezingen gelijk zijn met de gemeenteraadsverkiezingen dan zal enerzijds de opkomst voor die gemeenteraadsverkiezingen aanzienlijk hoger zijn dan de laatste keren (zo’n 20% hoger). In dat geval acht ik de kans groot dat er veel sprake zal zijn van een “split vote”. Landelijk stemt men dan anders dan lokaal. Ook dat zou best eens voordelig kunnen zijn  voor de landelijke uitslag van PvdA en CDA. Maar ook zal het resultaat in de gemeenten anders worden door die hogere opkomst.

Verkiezingen in mei 2010 zorgen ervoor dat de “afrekening” al achter de rug is en –zeker als de 20 commissies in maart hun rapport hebben uitgebracht- volledig in het teken staan van de maatregelen voor de toekomst. Ook dan zal de premierkeuze en de mogelijke regeringscombinatie een dominante rol spelen bij het afwegingsproces voor de kiezer.

Ten slotte zullen de regeringspartijen bij hun afwegingsproces bij een mogelijke overstap van Balkenende mee in beschouwing nemen hoe groot de kans is dat de regering met Verhagen als premier en de belangrijke keuzes die de volgende zomer gemaakt moeten worden, tot mei 2011 overeind blijft.

Welke keuzes er ook worden gemaakt, zeker is dat een overstap van Balkenende naar Europa, de electorale situatie in Nederland op den duur ingrijpend zal kunnen doen veranderen.  (Na de verkiezingen van 1982, waarna iedereen dacht dat Van Agt weer de volgende premier zou worden, trok hij zich terug en werd Lubbers de premier. Als Van Agt dat niet gedaan zou hebben dan is het heel goed denkbaar dat het kabinet CDA+VVD onder zijn leiding dat tussen 1982 en 1986 regeerde hetzij 1986 niet gehaald zou hebben of de verkiezingen verloren. Nu won Lubbers die verkiezingen glansrijk en regeerde tot 1989 met de VVD.)

Een overstap van Balkenende naar Europa zou best eens een electoraal domino-effect kunnen hebben, met een eindresultaat dat heel anders is dan als Balkenende in Nederland blijft. Zelfs als hij voor de volgende verkiezingen niet de lijsttrekker wordt, maar Verhagen (maar dan zonder een tijd al als premier te hebben geopereerd).

Een premier Verhagen die de tijd krijgt om in ruim een jaar te laten zien wat hij als premier in zijn mars heeft zal op een andere manier de verkiezingen in gaan dan een lijsttrekker Verhagen, die slechts een korte tijd een interimrol heeft vervuld.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

U heeft zojuist gelezen: Wanneer zijn de verkiezingen?

Terug naar de homepage