Waarheidsvinding weinig te vinden

Leestijd: 3 minuten

Waarheidsvinding weinig te vinden

Omdat ik me nooit echt verdiept had in het Nederlandse rechtssysteem ging ik ervan uit dat in Nederland de rechten van de verdachte gelijk zijn aan die van de aanklager. Maar als je door omstandigheden wat meer gaat verdiepen in de werking van ons systeem blijkt de werkelijkheid toch wel anders te zijn. En evenals in ons politieke systeem zien we de gevolgen van het feit dat de basis van onze bestuurssystemen terug gaan tot ver in het verleden met alle gevolgen van dien.

Door de vele films en televisieseries uit de VS wordt ons beeld over de wijze van werking van het juridische systeem sterk bepaald. “Objection, your honour?” is een term die iedereen wel kent. Je beseft wel dat het grote verschil zit in het feit dat er geen jury is, maar een rechtbank (doorgaans 3 rechters). Pas als je wat verder duikt in de structuur van het Nederlandse systeem dan is er toch een fundamenteel ander verschil.

Terwijl in de VS de District Attorney er alles aan doet om de verdachte veroordeeld te krijgen, doet de advocaat op gelijkwaardige wijze er alles aan om de verdachte vrij te krijgen. Maar dat opereert vrijwel op basis van gelijkwaardigheid. Onderzoeken worden door de beide partijen intensief gedaan. Bij verhoren zijn advocaten aanwezig die de verdachte kunnen bijstaan.

In ons Nederlands systeem is er absoluut geen sprake van gelijkwaardigheid. Het Openbaar Ministerie is verantwoordelijk voor de waarheidsvinding. Dat kan zowel betekenen dat er zowel gezocht zou moeten worden naar belastend materiaal als ontlastend materiaal. Het Openbaar Ministerie stelt ook het dossier voor de rechtszaak samen vanuit al het materiaal dat tijdens het onderzoek is verzameld.

Reactieve rol

De advocaat speelt een veel meer reactieve rol. Hij is in principe niet aanwezig tijdens de verhoren door de recherche, is afhankelijk van het onderzoeksmateriaal dat hij vanuit het onderzoek krijgt en kan ten aanzien van de stukken in het dossier zelf getuigen deskundigen inschakelen. Technische onderzoeken worden door het NFI uitgevoerd, vanuit een onafhankelijke positie. De opdracht tot het onderzoek wordt door het OM gegeven. Alleen die resultaten die in het dossier zitten kunnen gebruikt worden voor contra-expertise van de advocaat.

Omdat tijdens de rechtszitting de advocaat en de Officier van Justitie opponenten van elkaar zijn, zit er in de Nederlandse constructie het gevaar dat Justitie bij de waarheidsvinding veel harder bezig is om bewijzen te vinden om de verdachte veroordeeld te krijgen dan de ontlastende bewijzen te vinden. Waarheidsvinding is dan echt een woord wat de lading absoluut niet dekt. Het rapport over de Schiedammer Parkmoord laat vele voorbeelden zien van het zondigen tegen het principe van waarheidsvinding.

Belasten i.p.v. waarheid

Bij de Deventer Moordzaak zijn er ook diverse voorbeelden te vinden van het feit dat men niet primair uit is op het vinden van de waarheid, maar op het belasten van de verdachte. En het laatste wat men wil is ondersteunend bewijs vinden voor een alibi van de verdachte. Een duidelijk voorbeeld is de rol die een mobiel telefoongesprek speelt bij deze rechtszaak. Dat gesprek aan de kort daarna vermoorde weduwe zou volgens de veroordeelde van meer dan 20 kilometer van Deventer plaatsgevonden hebben, maar volgens OM veel dichterbij omdat de GSM-mast van Deventer het gesprek had opgevangen.

In het eerste geval zou de veroordeelde een alibi hebben in het tweede geval niet. Door de Telecom-provicer om de Timing Advance analyse te vragen krijgt men informatie over hoe ver de beller van de GSM-mast af was tijdens het gesprek. Een standaard procedure, die ook al in 1999 op het internet te vinden was. Als de politie gewoon die informatie had opgevraagd dan was hetzij de uiteindelijk veroordeelde direct op vrije voeten gesteld of zou er weinig discussie meer zijn over wie de echte dader was.

In de communicatie tussen de politie en de onderzoekers bij KPN-Telecom is men er niet toe overgegaan deze Timing Advance analyse uit te voeren. 6 maanden na dato wordt deze informatie vervolgens vernietigd en kan deze analyse nooit meer uitgevoerd worden. Niets waarheidsvinding dus, maar een onderzoek met oogkleppen op (heet ook tunnelvisie).

En wat nog erger is…

Dit niet uitvoeren van zoiets essentieels werkt uiteindelijk niet ten voordele, maar ten nadele van de verdachte uit. De rechter accepteert namelijk de verklaring van het niet uitvoeren van deze Timing Advance analyse (“vergeten, your honour?”) en veroordeelt uiteindelijk de verdachte op een geurproef met een mes tot 12 jaar. Een mes, waarvan de Hoge Raad anderhalf jaar later vaststelt dat het nooit het moordwapen geweest kan zijn en vindt dat er een herzieningsproces moet komen. In dat proces wordt wederom het excuus van de vergeten afstandsbepaling geaccepteerd en veroordeelt vervolgens op basis van volledig nieuw bewijs (DNA, wat 4 jaar ervoor niet was aangetroffen) alsnog de verdachte tot 12 jaar. Voor moord met voorbedachten rade (hoewel men inmiddels het motief voor de moord niet had kunnen vaststellen).

Waarheidsvinding is in Nederland helaas een schaars artikel bij dit soort rechtszaken.

(zie www.geenonschuldigenvast.nl)

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

U heeft zojuist gelezen: Waarheidsvinding weinig te vinden.