Hoewel cruciale keuzes in de komende weken nog gemaakt moeten worden kan er al veel gezegd worden over de richting van de uitslag van TK2023. De kans is groot dat minstens twee partijen boven de 35 zetels uit zullen komen.
Lees volledig artikel: De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023
De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023
Samenvatting
Er zijn een aantal zeer belangrijke componenten nog niet bekend, die bepalend zullen zijn voor de verkiezingsuitslag van TK2023. In volgorde van belangrijkheid:
- Welke keuze maakt Omtzigt: doet hij mee met een eigen lijst, komt hij op de lijst van BBB (of CDA) of doet hij niet mee?
- Wie wordt de premierkandidaat van BBB en van Lijst Omtzigt als Omtzigt met een eigen lijst meedoet?
- Wie wordt de lijsttrekker van Groen van de Arbeid?
- Wie wordt de lijsttrekker van de VVD?
Mijn inschatting is dat de keuzes van de bovenstaande vier punten een dermate groot gevolg hebben dat de keuzes bij de andere partijen (zoals D66 en CDA) weinig impact zullen hebben op de uitslag.
In dit artikel wordt op deze componenten ingegaan en besproken welke gevolgen ze op de einduitslag van TK2023 zullen hebben.
Val onvermijdelijk
De uitslag van PS2023 maakte het onvermijdelijk dat kabinet Rutte IV de eindstreep niet zou gaan halen. Zowel het CDA als de VVD kwamen electoraal nog verder onder druk te staan. Blijkbaar heeft de VVD de keuze gemaakt op welk onderwerp dit kabinet zou vallen, omdat dit zou kunnen vermijden dat de VVD dezelfde weg op gaat als CDA en PvdA met percentages onder de 10%. Zie ons artikel van 26 maart 2023: “De volgende (nog zwaardere) aardbeving kondigt zich al aan”.
Gisteren illustreerde ik de moeilijke electorale positie van de VVD al met deze grafiek:
De VVD daalde in 12 jaar van 20% naar 11% en de partijen rechts van de VVD stegen van 15% naar 36%.
Twee dominante thema’s
Op dit moment weten we de datum van de verkiezingen nog niet (15 en 22 november worden het meest genoemd). En in de tussentijd kan er op allerlei vlakken nog veel gebeuren. Maar toch is een goede indruk te geven van de mogelijke uitslag van die verkiezingen. Waarbij ook ingeschat kan worden wat het effect wordt van een aantal onbekenden.
Twee onderwerpen zullen een dominante rol gaan spelen, maar het belang ervan verschilt sterk onder diverse groepen kiezers. Aan de ene kant de verzameling “Klimaat/Stikstof/Landbouw”, die ik verder met “Klimaat” aanduid. En aan de andere kant die rondom Asiel/Immigratie, die ik verder met “Immigratie” aanduid.
Het aandeel kiezers dat zich electoraal sterk laat leiden door het onderwerp Klimaat kan geschat worden op 25% a 30%. Partijen waarop deze kiezers vooral zullen stemmen zijn GroenLinks, PvdA, D66, PvdD, VOLT, ChristenUnie.
Het aandeel kiezers dat zich electoraal sterk laat leiden door het onderwerp Immigratie kan geschat worden op 30% a 35%. Partijen waarop deze kiezers vooral zullen stemmen zijn BBB, VVD, PVV, JA21, FVD, BVNL.
Dat betekent niet dat alle kiezers van die partijen dat onderwerp het belangrijkst vinden, maar voor een groot deel van de kiezers geldt dat wel. (Er zijn ook kiezers die absoluut niet op bepaalde partijen zullen stemmen gezien hun standpunt op het onderwerp Klimaat of Immigratie).
Er zijn nog een aantal partijen over, waar een ander thema het belangrijkste is: SP, CDA, SGP, BIJ1, DENK en 50PLUS. Dit betreft 15% a 20% van de kiezers.
Nog zo’n 20% a 25% van de kiezers zijn niet op de bovenstaande wijzen in te delen. Dat zijn voor een deel ook kiezers die niet komen stemmen.
Premierkandidaten
Bij de Tweede Kamerverkiezingen speelt de vraag “Wie wordt er premier?” een grote rol bij het stemmen en bij de campagne. In 2012 had dat tot gevolg dat zowel Rutte als Samsom naar rond de 40 zetels stegen en Roemer in korte tijd een fors deel van zijn aanhang verloor.
Ook bij deze verkiezingen zal dit een rol gaan spelen. Met name bij de partijen, die de kans hebben de grootste te worden. (BBB, VVD of de combinatie PvdA/GroenLinks).
De grote onbekenden deel A
Er zijn een aantal belangrijke aspecten, die we nu nog niet weten, die een grote invloed kunnen hebben op de uitslag. Maar die zullen vooral effect hebben binnen de afzonderlijk geformuleerde groepen. Ik zal de belangrijkste ervan benoemen.
Eerste van de groep partijen die profiteren van Klimaat:
PvdA-GroenLinks
Deze partijen zullen vrijwel zeker met één lijst uitkomen. De belangrijke vraag is echter komt er dan een lijsttrekker van buiten of wordt dat Klaver of Kuiken?
Als er geen lijsttrekker van buiten komt, schat ik in dat deze combinatie niet veel meer zal halen dan bij PS2023. Dat zijn ongeveer 30 kamerzetels.
Mocht er een aantrekkelijke lijsttrekker van buiten komen (Moorman, Timmermans of Aboutaleb) dan kan deze combinatie -fors- meer halen. Maar die toename zal vooral ten koste gaan van partijen als D66, VOLT en SP. Plus dat zo’n lijsttrekker ook kan zorgen voor een hogere opkomst onder de eigen potentiële kiezers. Met de juiste lijsttrekker kan deze combinatie boven de 40 zetels eindigen.
Het “new-kid-on-the-block”-effect bij verkiezingen zal met een nieuwe lijsttrekker een rol gaan spelen. Zo’n nieuwe lijsttrekker krijgt meer media-aandacht en een grotere kans nieuwe kiezers te trekken.
D66
Het is onduidelijk welke lijsttrekker er bij D66 gaat komen. Weer Kaag of Jetten of Paternotte? Maar ik denk dat als PvdA-GroenLinks met één lijst aan de verkiezingen meedoet en zeker als er ook een nieuwe lijsttrekker daarbij komt, dat D66 moeite zal hebben om het resultaat van PS2023 (10 kamerzetels) te overtreffen. Als PvdA-GroenLinks in de richting van de 40 zetels gaat dan zou D66 wel eens ruim onder de 10 zetels kunnen zakken.
PvdD, VOLT, ChristenUnie
PvdD heeft zijn eigen – inmiddels al – vaste aanhang en zit behoorlijk in de lift. Maar als PvdA-GroenLinks een echte stemmentrekker wordt dan heeft deze partij en VOLT ook daar last van. Anders zouden beide partijen hun resultaat van de vorige Tweede Kamerverkiezingen gaan overtreffen.
ChristenUnie zal in de buurt eindigen van de 5 zetels van de vorige TK-verkiezingen.
De grote onbekenden deel B
Aan de kant van Asiel (en de afkeer t.a.v. de Klimaat-standpunten) zijn er twee nog onbekende factoren, die een heel groot effect op de uitslag zullen hebben.
Lijsttrekker VVD
Ik begin met de minst belangrijke factor van de twee. Wordt Rutte lijsttrekker of een nieuwe kroonprins of -prinses (Karremans of Yeşilgöz)? Als iemand anders dan Rutte lijsttrekker wordt geeft dat een andere dynamiek dan als Rutte lijsttrekker wordt. Maar het effect hangt dan vooral af van de volgende onbekende factor.
Besef daarbij dat in de peilingen van Peil.nl en I&O eind vorige maand de VVD duidelijk kleiner was dan BBB. Alleen bij de Politieke Barometer was de VVD duidelijk groter dan BBB. (Maar bij de Politieke Barometer heeft de VVD in maart niet lager gestaan dan 26 zetels (17%), terwijl de uitslag bij PS2023 de VVD maar 11% haalde.)
Wat gaat Omtzigt doen?
De keuze die Omtzigt gaat maken, zal bepalend zijn voor de uitslag van de verkiezingen. Eerder onderzoek liet zien dat hij grote electorale aantrekkingskracht heeft. Met name in het midden en rechts van het midden, maar toch ook links van het midden.
Deze grafiek van dat onderzoek eind maart laat het zien (inmiddels zullen de cijfers wat veranderd zijn, maar de trend is duidelijk).
Omtzigt zou kunnen beslissen niet mee te doen, of met een eigen lijst of bij een andere partij op de lijst te gaan staan.
Als Omtzigt met een eigen lijst komt zal het de potentie van BBB meer dan halveren, maar ook kan hij nog veel zetels weghalen bij andere partijen.
Hoewel het aansluiten van Omtzigt bij BBB minder zetels oplevert dan beide partijen apart is het wel duidelijk dat deze combinatie vrijwel zeker ruim boven de 40 zetels kan komen.
Maar er blijft dan een belangrijke uitdaging voor die partij over. Namelijk wie de premierkandidaat is van de partij. Omtzigt lijkt daar niet de wens toe te hebben. En hoewel Caroline van der Plas een grote electorale aantrekkingskracht heeft, zou het best eens zo kunnen zijn dat mensen, die BBB+Omtzigt zouden willen stemmen, aarzelen over hun stem als zij de premierkandidaat zou zijn.
Maar als BBB met een sterke premierkandidaat op de lijst komt dan zou dat deze partij een extra electorale duw in de rug kunnen geven. En daarmee de partij over de 50 zetels heen kunnen duwen.
De gevolgen voor de andere partijen
Als Omtzigt aan de verkiezingen meedoet en BBB/Omtzigt heeft een sterke premierkandidaat dan heeft dat voor de volgende partijen grote gevolgen:
- VVD heeft dan zeker geen kans de grootste te worden, en mag dan blij zijn als ze rond de 15% eindigt.
- Onder elk scenario krijgt het CDA het erg moeilijk. Deze partij mag dan blij zijn als ze meer dan 6% haalt.
- Net zoals bij de PS2023 zal de PVV het dan moeilijk krijgen. Ook als Asiel een heel belangrijk thema blijft. Een boven de 10% lijkt niet realistisch te zijn. Maar het zou ook fors minder kunnen worden.
- JA21 zal onder dit scenario amper meer halen dan de uitslag die de partij in 2021 behaalde.
- FVD heeft met 3% een soort harde kern. Veel erbij of eraf lijkt niet waarschijnlijk.
- BVNL zal bij dit scenario blij mogen zijn als ze 1 zetel halen.
Partijen zoals SGP, DENK, BIJ1 en 50PLUS zullen bij elkaar ergens tussen de 6 en 10 zetels gaan halen.
De SP loopt aan twee kanten electoraal fors risico. Ook voor die partij lijkt een score bij dit scenario van onder de 5% weggelegd.
De komende maanden
In de komende zes weken zal duidelijk zijn wie de lijsttrekkers worden en wie op de lijsten komen. Vervolgens zal gaan blijken hoe het t.a.v. de cruciale onderwerpen gaat verlopen. Welk onderwerp komt sterk in de actualiteit (Klimaat/stikstof/landbouw, Asiel/immigratie, Inkomen/economie, oorlog in Ukraïne)? Wat er dan de laatste week voor de verkiezingen gebeurt kan nog een forse impact hebben.
In de komende tijd zullen we, op basis van datgene wat dan inmiddels bekend is, regelmatig een update geven van de verwachte gevolgen voor de verkiezingsuitslag.
Dus volg ons op deze site.
U heeft zojuist gelezen: De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.
Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.
Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.
